ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਗਲਤ ਫੈਹਿਮੀਆਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ, ਮੈਂ ਇਸਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ।
ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਪੂਰੇ ਹਵਾਲੇ ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਤਨਖਾਹਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਕਵੀ ਸਨ। ਤਨਖਾਹ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ – ਭੁੱਲ ਬਖ਼ਸ਼ਾਉਣ – ਦੱਸਣ ਲਈ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਚੌਪਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਰਤਨ ਮਾਲ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਰਹਿਤਨਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਤਨਖਾਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਧੂ ਦਾਦੂ ਦੇ ਦਾਦੂਦਵਾਰੇ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਇੱਥੇ ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਦੀ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸੂਚੀ ਹੈ:
1. 1699-1708 (ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ) – ਸਾਧੂ ਦਾਦੂ ਦੇ ਮਜ਼ਾਰ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਤਨਖਾਹ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਉਲਟ ਸੀ ਕਿ ਕਬਰਾਂ ਜਾਂ ਮਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਲੱਗੀ ਤਨਖਾਹ ਰੁ.125 ਸੀ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਲਈ ਤੰਬੂ ਖਰੀਦਣ ’ਤੇ ਖਰਚੀ ਗਈ।
2. 1733 (ਭਾਈ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ) – ਮੁਗਲ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਨਖਾਹੀਆ ਐਲਾਨੇ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਖਾਲਸੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਾਰਤਾ ਕਰਨ ਯੋਗ ਮੰਨੇ ਗਏ।
3. ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ 19ਵੀਂ ਸਦੀ (ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ) – ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗਲਤੀਆਂ ਲਈ ਤਨਖਾਹ। ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੇ ਕੋੜਿਆਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਰੀਰਕ ਸਜ਼ਾ ਮਾਫ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
4. 1921 (ਬਾਬਾ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ) – ਮਹੰਤ ਨਰਾਇਣ ਦਾਸ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਲਈ ਤਨਖਾਹ। ਇਹ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਕਤਲੇਆਮ ’ਤੇ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ।
5. 1923 (ਜਥੇਦਾਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਭੁੱਚਰ) – ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਕਾਰਸੇਵਾ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਬੇਹੁਰਮਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤਨਖਾਹ।
6. 1928 (ਬਾਬੂ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪਤਨੀ) – ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਬਦਲਣ ਅਤੇ ਗੁਰਮੰਤਰ ਅਤੇ ਅਰਦਾਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤਨਖਾਹ।
7. 1961 (ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ) – ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਧਾਰਮਿਕ ਕਸਮ ਤੋੜਨ ਲਈ ਤਨਖਾਹ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਖੰਡ ਪਾਠ, ਜਪੁ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪਾਠ, ਰੁ.125 ਦਾ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ, ਅਤੇ ਪੰਜ ਦਿਨ ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਜੁੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੀ ਸਫਾਈ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
8. 1961 (ਸੰਤ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ) – ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਤੋੜਨ ਲਈ ਤਨਖਾਹ। ਸੰਤ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਪੁ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵਾਧੂ ਪਾਠ ਅਤੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਭਾਂਡੇ ਧੋਣੇ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
9. 1984 (ਗਿਆਨੀ ਜੈਲ ਸਿੰਘ) – ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਫੌਜ ਦਾ ਦਾਖਲਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਨਖਾਹ। ਉਹ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੇਕਸੂਰੀ ਸਾਬਿਤ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਮਾਫ਼ ਹੋਏ।
10. 1984 (ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੰਤਾ ਸਿੰਘ) – ਬਿਨਾ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਸੱਦਣ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤਨਖਾਹ। ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥ ਚੋਂ ਛੇਕ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਨਿਯਮ:
ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ’ਤੇ, ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤਨਖਾਹਾਂ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਭਾਈ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹੋਣ ਜਾਂ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ, ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਚਾਲ-ਚਲਨ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਵੀ ਤਨਖਾਹ ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕਬੂਲੀ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ਤਨਖਾਹਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ:
ਗੁਰ ਕੀ ਨਿੰਦਾ ਸੁਨੈ ਨ ਕਾਨ
ਭੇਟਨ ਕਰੈ ਸੰਗਿ ਕ੍ਰਿਪਾਨ॥
– ਤਨਖਾਹਨਾਮਾ ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ
ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਲਈ ਭੁੱਲ ਬਖ਼ਸ਼ਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕਈ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੁਰਾਣੇ ਨਿਹੰਗ ਅਕਾਲੀਆਂ ਲਈ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਕਿਤਾਬ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਗੁਰੂ ’ਤੇ ਹੀ ਹਮਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਨਿਹੰਗ ਇਸ ’ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ—ਅਕਾਲੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ। ਬਾਦਲ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਗਲਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, “ਅਕਾਲੀ” ਸ਼ਬਦ ਪੁਰਾਣੇ ਨਿਹੰਗ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਖੁਦ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਅਕਾਲ (ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਪਰਮਾਤਮਾ) ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਅਧੀਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖੁਦ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਬਾਗੀ ਜਾਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਬੇਹਿਸਾਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ, ਪੰਥ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਅਕਾਲੀ ਅਕਸਰ ਪੰਥ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਂਦੇ ਹਨ।
ਉਹ ਖੁਦ ਨੂੰ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤਖ਼ਤ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰਾਜ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੁਦ ਨਿਆਂ ਕਰ ਸਕਣ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
ਜੋ ਕੁਝ ਕੱਲ੍ਹ ਭਾਈ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਚੌੜਾ ਤੋਂ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ—ਜੋ ਦਸ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਹਨ—ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਪੁਰਾਣੇ ਅਕਾਲੀ ਵਿਚਰਣ ਦੀ ਇੱਕ ਜਿਉਂਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਸੀ।
ਕਾਪੀ