ਹਰ ਸਾਲ ਅਸੀਂ ‘ਵੱਡੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ’ ਜਾਂ 5 ਫਰਵਰੀ 1762 ਦੇ ਵੱਡੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ 50,000 ਸਿੱਖ ਮਰਦਾਂ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲਗਭਗ 30,000 ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਤਲੇਆਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਹਿਮ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਸਿਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 50 ਬੈਲ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ‘ਤੇ ਟੰਗ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਝੀਲ ਨੂੰ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਉਸ ਕਾਲੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਚੜ੍ਹੀ ਕਲਾ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਕਦੇ ਮਰਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।ਬਾਕੀ ਦੇ 65 ਧੜਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਸਿਰਫ਼ 18 ਤੋਂ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੱਖ ਹੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਇਕਜੁੱਟ ਹੋ ਗਏ। 12 ਮਿਸਲਦਾਰ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜੇ।ਮਿਸਲਦਾਰਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਜੰਗੀ ਹੁਨਰ ਇੰਨੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਅਫਗਾਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅਫ਼ਗਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਇਆ, ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਖੋਹ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਹਿਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 11 ਮਾਰਚ 1783 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਫਹਿਰਾ ਦਿੱਤਾ । ਮਿਸਲਦਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਜਿੱਤੇ ਹੋਏ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ। ਉਹ ਲਾਲ ਕਿਲਾ ਫਤਹਿ ਕਰਕੇ ਤਖਤ ਦੀ ਚੱਟਾਨ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਏ , ਜਿੱਥੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੁੰਗਾ ਵਿਖੇ ਅੱਜ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ,
ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਵਿਚ ਰਹਿ ਗਏ 18,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਸੌ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਤਖ਼ਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲਿਆਂਦਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਅਤੇ ਤਿੱਖੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਉਹ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ‘ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਮਿਸਲਦਾਰ ਇਕਜੁੱਟ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ 1790 ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ।
ਇਹ ਪੋਸਟ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ, ਮਿਸਲਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੋਂਗਾ