ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਬੂਤਰ ਸਾਹਿਬ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਨੋਹਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ,ਇਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਥੋਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ , ਨਵੰਬਰ 1706 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਿਰਸਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਇਥੇ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ੀਪ ਤਲਾਈ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਤਲਾਬ ਕੋਲ ਡੇਰੇ ਲਾਏ , (ਜਿਥੇ ਅੱਜ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਸ਼ੀਪ ਤਲਾਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ) ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਡੇਰੇ ਲਾਏ ਸਨ ਉਸਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਮੰਦਿਰ ਸੀ ਜਿਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਬੂਤਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਆ ਕੇ ਬੈਠਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਚੋਗਾ ਪਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਲੋਕ ਕਬੂਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਸੁਣਦੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਸਮਾਨ ਚ ਬਾਜ਼ੀਆਂ ਲਾਉਂਦੇ ਦੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਪੌੜ ਹੇਠ ਆ ਕੇ ਇੱਕ ਕਬੂਤਰ ਮਰ ਗਿਆ , ਇਥੇ ਜਿਆਦਾ ਲੋਕ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਸੀ ਜੋ ਕੇ ਅਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ,ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਕਬੂਤਰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕੇ ਇਹ ਨੀਤੀ ਸੀ , ਕਬੂਤਰ ਦੀ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਸੀ , ਪਰ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ।
ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਨੂੰ ਰੋਂਦੇ ਹੋ ਜੇ ਸਾਰੇ ਮਰ ਜਾਣ ਤੇ ਫਿਰ ਆਪਾਂ ਕਿ ਕਰ ਲਵਾਂਗੇ , ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਰੇ ਕਬੂਤਰ ਮਰ ਗਏ। ਫਿਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕੇ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਬਚਨ ਨਾਲ ਕਬੂਤਰ ਮਾਰੇ ਆ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਜਰੂਰ ਤਾਕਤ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ। ਅਸੀਂ ਮਾਫੀ ਮੰਗਦੇ ਹਾਂ ਸਾਡੀ ਬੇਨਤੀ ਮੰਨੋ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਕਰ ਦਿਓ , ਬਹੁਤ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕੇ ਜਿਹੜਾ ਚੋਗਾ ਤੁਸੀਂ ਅੱਗੇ ਪਾਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ, ਜਾਓ ਜਾ ਕੇ ਚੋਗਾ ਪਾਓ , ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਚੋਗਾ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਉਥੋਂ ਸਾਰੇ ਆਪਣਾ ਚੋਗਾ ਚੁਗੋ। ਸਾਰੇ ਕਬੂਤਰ ਉੱਠ ਗਏ ਪਰ ਉਹ ਇੱਕ ਕਬੂਤਰ ਜੋ ਪੌੜ ਥੱਲੇ ਆ ਕੇ ਮਰਿਆ ਸੀ ਉਹ ਨਹੀਂ ਉੱਠਿਆ , ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਵੀ ਕਰ ਦਿਓ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਨਹੀਂ , ਇਸਦਾ ਕਰਕੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਥੇ ਆਏ ਸੀ , ਇਸਦੀ ਮੁਕਤੀ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ , ਇਹ ਸਾਡਾ ਪੁਰਾਣਾ ਸਿੱਖ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸਦੀ ਮੁਕਤੀ ਕਰਨ ਹੀ ਅਸੀਂ ਇਥੇ ਆਏ ਸੀ ,
ਇਹ ਹੈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਬੂਤਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ,

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫਤਿਹ
ਆਜਕਲ ਸਾਡੀ ਕੌਮ ਦੇ ਕਈ ਨੌਜਵਾਨ ਐਸੇ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡਾ ਇਤਿਹਾਸ ਨਹੀਂ ਮਾਲੁਮ ਇਸ ਲਈ ਸਾਡੇ ਸੰਗਠਨ (ਕੇਸਰੀ ਯੂਥ ਫ਼ਰੰਟ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ) ਨੋ ਉਪਰਾਲਾ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਵੇ ਏਸ ਲਈ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਨੇ ਉਹ ਰੋਜ ਅਪਨੇ ਅਪਨੇ ਫੇਸਬੁੱਕ ਅਕਾਊਂਟ ਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵਾਂਗੇ ਅੱਜ ਇਸ ਪਹਿਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅੱਜ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵਿਖੇ ਹੋਏ 40 ਮੁਕਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਵੇਗਾ
1704 ਵਿਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਹਿਯੋਗੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਵਿਆਪਕ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਅਧੀਨ ਸਨ, ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਥੱਕ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੀ ਛਿੱਲ ‘ਤੇ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਮਾਝੇ ਦੇ ਜੱਟਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਘਰ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਣਗੇ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸੈਂਕੜੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚੋਂ, ਸਿਰਫ਼ ਚਾਲੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਗੂਠੇ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਛੱਡਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਹ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਠ ਮਹੀਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਚੱਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ 10 ਵੇਂ ਮਾਸਟਰ ਦੇ ਅਧੀਨ 10,000 ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਲੱਖ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਭਿਆਨਕ ਹਾਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਸ ਦੇ ਹਰ ਤਿੰਨ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜੀ ਫੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ।
ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੇ 40 ਭਗੌੜੇ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਮਾਝੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਝਬਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿਚ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਔਰਤ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਨਿਹਚਾ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜੋਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੀ ਲੰਮੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਕੁੱਟਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਠੋਰਤਾ ‘ਤੇ ਉਬਾਲੇ ਦੇ ਉਸ ਦੇ ਖੂਨ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਪਰਤਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ. ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਲੀ ਪਰਜਾ ਵਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ. ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਰਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਵਰਤਾਓ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਮਾਝਾ ਸਿੰਘਾਂ ‘ਤੇ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨ ਦਾ ਇਹ ਕਲੰਕ ਮਿਟਾਉਣ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਉਹ ਗੁਆਂਢੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਪਰਾਹੁਣਚਾਰੀ ਨਾ ਕਰਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕੀਤਾ । ਉਸਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਾਇਰਤਾ ਲਈ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਅਤੇ ਨਿੰਦਿਆ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਾਪਸ ਲਿਆਈ । ਉਹ ਇਕ ਆਦਮੀ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨ ਕੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਕਿ ਉਹ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਗੁਣਾ ਵਾਪਸ ਕਾਇਰਤਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜ ਲਈ ਸ਼ਰਮ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਝੰਡੇ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਖਿੱਦਰਾਂ ਵਿਚ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜੇ ਸਨ।
ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਤਰਫ ਖੂਨ-ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਜੰਗ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਤੇ ਮੌਤ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ । ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੋਡਿਆ ਵਿਚ ਇੰਨੀ ਚੰਗੀ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਨ ਮਹਿਲਾ ਆਮ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ “ਚਾਲੀ ਮੁਕਤੇ” ਨੇ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਾਲੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡਣ ਲਈ ਕੋਈ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਲੜਾਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਯੁੱਧ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ. ਜੰਗ ਦੇ ਅੰਤ ਤੇ, ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਮਾਈ ਭਾਗੋ, ਜੋ ਜ਼ਖ਼ਮ ਨੂੰ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ. ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਚਾਲੀ ਫਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਲੜਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ. ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਛਤਾਵੇ, ਸਵੈ-ਬਲੀਦਾਨ, ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਭਾਵ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ. ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਬਰਾਮਦ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ.
ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਲਈ ਲਾਸ਼ਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਵਾਈਆਂ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਜੇ ਵੀ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਚਿੰਬੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ. ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ, ਉਸ ਨੇ ਉੱਠਣ ਦੀ ਇੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਗੁਰੂ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਬੈਠ ਗਿਆ. ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਥੱਕਿਆ ਹੋਇਆ, ਮਹਾਨ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਬੇਦਾਵਾ ਨੂੰ ਉਸ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਨ. ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਇਆਵਾਨ ਗੁਰੂ ਨੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਫਾੜ ਦਿੱਤਾ. ਆਪਣੇ ਅਨੁਯਾਾਇਯੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਅੰਤ ਦਇਆ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਨੇ 40 ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਤਕ ਅੰਦੋਲਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਕੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਗੁਰੂ ਲਈ ਚਲਾਈ ਮੁਕਤ (40 ਮੁਕਤ) ਲਈ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ.
ਚਾਲੀ ਮੁਕਤ ਚਾਲੀ ਮੁੱਕਕੇ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਚਾਲੀ (ਚਾਲੀ) ਮੁਕਤ ਲੋਕਾਂ (ਮੁਕਤ), ਕਿਵੇਂ 40 ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਕ ਬੈਂਡ ਹੈ ਜੋ 29 ਦਸੰਬਰ 1705 ਨੂੰ ਖੁੱਦਰ ਜਾਂ ਢਾਡਿਆਂ ਦੀ ਝੀਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਕ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਿੱਖ ਅਰਦਾਸ ਵਿਚ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਇਕ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਤੇ. ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਟਿੱਲੇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇਖੀ ਸੀ, ਨੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਲੀ ਮੁਕਤ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਖਦਰਾਣਾ ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਬਣ ਗਿਆ- ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪੂਲ.
ਵਿਵਹਾਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਮੁੱਕਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ’ ਮੁਕਤ, ਰਿਹਾਅ ਹੋਇਆ, ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ, ‘ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ. ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਮੁਕਤ (ਮੁਕਤੀ, ਮੁਕਤੀ) ਮਨੁੱਖੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੂਹਾਨੀ ਟੀਚਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੁਕਤ ਜਾਂ ਮੁਕਤ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਪਰਮ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ. ਮੁਕਤ, ਦਾ ਮਤਲਬ ਮੋਤੀ ਵੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਸਿਰਲੇਖ ਜਾਂ ਅੰਤਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੋਵੇਗਾ. ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਅਰਥ ਵਿਚ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜ ਸਿੱਖਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 30 ਮਾਰਚ 1699 ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜਾਂ ਪੇਜ ਪਰਾਇਰੇ (ਕਿਊ .ਵੀ.) ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਮੁਕਤ ਮੁਕਤ, ਬਹੁਵਚਨ ਮੁਕਤ ਨਾਲ ਬਖਸੇ ਗਏ ਸਨ.
ਚਾਲੀ ਮੁਕਤੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ 40-15 ਸਿਖਾਂ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਅਨੰਦਪੁਰ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾਸ ਦੀ ਪਿੱਛਾ ਵਿੱਚ ਸਨ 5- 6 ਦਸੰਬਰ 7 ਦਸੰਬਰ ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਚਮਕੌਰ ਵਿਖੇ ਘੁੰਮਿਆ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਲੜੀਵਾਰ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਰਲ ਗਏ. ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਰਾਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾਸ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਖਾਲਸਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ. ਹੁਣ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਾਂ, ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾਾਂ, ਸਚ ਖੰਡ
ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ. ਬਾਕੀ ਪੰਜ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ, (ਦੋਵੇਂ ਬਾਕੀ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ), ਭਾਈ ਮਾਨ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਸੰਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਆਖਰਕਾਰ ਭਾਈ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਅਸੀਂ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ. ਤੁਸੀਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਖਾਲਸਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਮੇਰਾ ਹੈ. ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚਮਕੌਰ ਛੱਡ ਕੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ਤੇ ਭੱਜਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ. ”
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹੁਣ ਕੋਈ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਮੰਨਣ ਲਈ. ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ, ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੋ ਪੰਝ ਪਿਆਰੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖਣ ਲਈ ਉਕਸਾਉਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਲਈ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਰਵੱਈਆ ਸੀ. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੁਝ ਸਿਪਾਹੀ ਜੋ ਜਾਗਦੇ ਸਨ ਉੱਤੇ ਮਾਰੇ ਗਏ. ਫਿਰ ਉਹ ਪਿੱਚ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ, ਗੁਰੂ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ “ਪੀਰਯਪ ਹਿੰਦ ਰਹਹਾਵਤ” (“ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੀਰ” ਛੱਡ ਰਿਹਾ ਹੈ) ਕਿਹਾ. ਉਹ ਸਾਰੇ ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਨੂੰ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਸਨ. ਉਹ ਮੁਗਲ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਸਿੱਖ ਬਚ ਨਿਕਲੇ.
ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦੂਜੇ ਇਨਾਮ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ. ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਹ ਗੁੱਸਾ ਛੱਡ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਗੁਰੂ ਦੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਾਦੀ ਨੂੰ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਗੰਗੂ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਦੇ ਕੇ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਰਹੰਦ ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਿਆ.
ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਮਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਇਕੋ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਬੈਚ ਭਾਈ ਦਯਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਰਹਿਤਨਾਮੇ ਵਿਚ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ. , ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ, ਦੇਵਾ ਸਿੰਘ, ਤਾਹਿਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇਸਰ ਸਿੰਘ ਇਹਨਾਂ ਪੰਜਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵੇਰਵਾ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਈ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਹਿਤਨਾਮਾ ਦੀ ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਖਰੜਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਯਾਦਗਾਰ ਸੰਗਤ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਘਾਨਾ ਦੇ ਪਿੰਡ, ਤਾਹੀਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਡਲ-ਵੈਨ ਅਤੇ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਕੁਰਦਰਪੁਰ ਮੰਗਤ
ਭਾਈ ਚੌਪਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਦੇ ਰਹਿਤਨਾਮੇ ਜਾਂ ਕੋਡ ਆਚਰਣ ਨੂੰ ਮੁਕਤਸਰ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਾਠ 7 ਜੇਠ 1757 ਬੀ.ਕੇ. / 5 ਮਈ 1700 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ. ਇਹ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁੱਢਲੇ ਪੰਜ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ‘ਤੇ ਮੁਕਤ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਪੁਰਾਣੇ ਸਿੱਖ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਮੁਕਤ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀ ਹੈ. ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ਛਿੱਬਰ, ਬਨਸਵਲਾਨਾਮਾ ਦਸਾਨ ਪਾਤਸ਼ਾਹਸ਼ਾਹ ਕਾ, 14 ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੁਇਰ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਬਿਲਾਸ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਐਕਸ, 25
ਪਰੰਤੂ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਮੁਕਤਆ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਾਲੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਕੇ ਇਸ ਸਿਰਲੇਖ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਤਿਆਗ ਨੂੰ ਛੁਡਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਰਾਜਪੂਤ ਪਹਾੜੀ ਮੁਖੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਟੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਬੇਦਾਅਵਾ ਕਰਕੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ
ਉਹ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਅਤੇ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਨ.

ਦਸੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਠੰਡ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦਸੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ।6 ਪੋਹ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਛੱਡਦੇ ਵਕਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਤੇ ਕੁੱਝ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਟੁੱਕੜੀ ਨਾਲ ਚੱਲੇ ਸੀ।ਜਿਸ ਵਕਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਮੁਗਲਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ,ਇੱਕ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਾਸਤੇ ਤੇ ਦੂਸਰੀ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ।ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ।
ਉਸ ਵਕਤ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ੋਰ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਨਦੀ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨੇ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਖੇਰੂ-ਖੇਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ‘ਚ ਹੜ੍ਹ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ।ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ,ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਬਾਬਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਤੇ 40 ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਰਹਿ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਬਾਬਾ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਬਾਬਾ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਨਦੀ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੇ ਰਸੋਈਏ ਗੰਗੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨਾਲ ਮੋਰਿੰਡੇ ਚੱਲੇ ਗਏ
ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।ਇਸ ਕਾਲੀ ਰਾਤ ਅਤੇ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੜ੍ਹ ਨੇ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਛੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਸ ‘ਚ ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ।ਅੱਜ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਵਾਲੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ ਸਾਹਿਬ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਵਿਆਹ ਛੇਵੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਤੇ ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਜੀ
21ਅਪਰੈਲ 1613 ਈ:
ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵਿਆਹ ਹੋਏ ਦੂਸਰਾ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ 8 ਵਸਾਖ 1613 ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ
ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲੇ ਨਗਰ ਦੇ ਵਾਸੀ ਬਾਬਾ ਹਰਿਚੰਦ ਜੀ ਤੇ ਮਾਤਾ ਹਰਿਦੇਈ ਜੀ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਤੈਅ ਹੋਣ ਤੋ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਾਦ ਵਿਆਹ ਲਈ 8 ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਦਿਨ ਤਹਿ ਕਰਕੇ ਬਾਬਾ ਹਰਿਚੰਦ ਜੀ ਨੇ ਲਾਗੀ ਰਾਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਸੁਨੇਹਾਂ ਭੇਜਿਆ ਮਾਤਾ ਗੰਗਾ ਜੀ ਹੋਰ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਬੜੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ ਵੱਡੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਬੇਦੀ, ਤੇਹਣ, ਭੱਲੇ , ਸੋਢੀ, ਹੋਰ ਸਾਕ ਸਬੰਧੀ ਤੇ ਮੁਖੀ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹੇ ਭੇਜੇ ਸਾਰੇ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਇਕੱਤਰ ਹੋੋਏ ਬਰਾਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹੋਈ ਛੇਵੇਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੇ ਪੀਲੇ ਬਸਤਰ ਪਾਏ ਸੋਹਣੀ ਪੱਗ ਬੰਨੀ ਕਲਗੀ ਸਜਾਈ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਕੇ ਬਰਾਤ ਬਕਾਲੇ ਨਗਰ ਨੂੰ ਤੁਰੀ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ, ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਜੀ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੇਠਾ ਜੀ ਆਦਿਕ ਗੁਰਸਿੱਖ ਪਿਆਰੇ ਨਾਲ ਨੇ ਚਲਦਿਆਂ ਬਰਾਤ ਬਕਾਲੇ ਪਹੁੰਚੀ ਉਧਰ ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਹਰਿਚੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਖਬਰ ਮਿਲੀ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਅੱਗੋ ਲੈਣ ਆਏ ਅਗੇ ਹੋ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਚਰਨਾਂ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਲਈ ਸੋਹਣਾ ਆਸਣ ਤਿਆਰ ਸੀ ਉਥੇ ਬਿਠਾਇਆ ਬਾਕੀ ਸਭ ਬਰਾਤ ਦਾ ਯਥਾ ਯੋਗ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਪਾਣੀ ਛਕਾਇਆ ਘੋੜੇ ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਦਾਣਾ ਪਾਣੀ ਦਿੱਤਾ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਕੀਰਤਨ ਤੋ ਬਾਦ ਲਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਉਸ ਸਮੇ ਦੇ ਰਿਵਾਜ ਅਨੁਸਾਰ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਰਾਤ ਦਾ ਬਕਾਲੇ ਨਗਰ ਰਹੀ ਬਾਬੇ ਹਰਿਚੰਦ ਨੇ ਰੱਜ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕੀਤਾ
ਕਰ ਭੋਜਨ ਜਨ ਵਾਸੇ ਆਏ।
ਲਾਵਾਂ ਸਮਾਂ ਭਯੋ ਸੁਖ ਦਾਏ
ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਗੁਰ ਲਾਵਾਂ ਲੀਨੀ ।
ਸੁਭ ਗ੍ਰਿਹ ਬੈਠੇ ਪਤਿ ਕਉ ਚੀਨੀ ।
ਤੀਨ ਦਿਵਸ ਇਸ ਭਾਂਤ ਬਿਤਾਏ ।
ਗੁਰ ਬਿਲਾਸ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ੬ (6)
ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਵਪਾਸੀ ਸਮੇ ਬਾਬੇ ਹਰਿਚੰਦ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮਹਾਰਾਜ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਕੋਈ ਸੇਵਾ ਨਹੀ ਹੋਈ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀ ਬਸ ਆ ਧੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਹਾਜ਼ਰ ਹੈ ਅਸੀ ਭੁਲਣਹਾਰ ਹਾਂ ਜੀ ਆਪ ਜੀ ਆਪਣੇ ਬਿਰਧ ਬਾਣੇ ਦੀ ਲਾਜ ਰੱਖੀਉ
ਮਾਤਾ ਹਰਦੇਈ ਜੀ ਨੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਆ ਧੀਏ ਪਤਨੀ ਲਈ ਪਤੀ ਰੱਬ ਰੂਪ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਤੂੰ ਤੇ ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੀ ਅੈ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚਰਨੀਂ ਲੱਗੀ ਆ ਤਨੋਂ ਮਨੋਂ ਪਤੀ ਗੁਰਦੇਵ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰੀ ਫਿਰ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਨੇ ਘੁੱਟ ਘੁੱਟ ਕੇ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲਾ ਧੀ ਦੀ ਡੋਲੀ ਤੋਰੀ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਾਰਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਦਿਆਂ ਬਰਾਤ ਬਕਾਲੇ ਤੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੀ ਇੱਥੇ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਕੇ ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ
ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਬਸਤਰਾਂ ਚ ਹੀ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋ ਸਭ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਖੁਲੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਦਾਰ ਬਖਸ਼ ਨਿਹਾਲ ਕੀਤਾ ਮਠਿਆਈਆਂ ਵੰਡੀਆਂ ਹੋਲੀ ਹੌਲੀ ਸਭ ਬਰਾਤੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਵਿਦਾਇਗੀ ਲੈ ਗੁਣ ਗਉਦੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਗਏ
ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਦੀ ਪਾਵਨ ਕੁਖੋਂ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਪਹਿਲੇ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਏ ਜੀ ਜੋ ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਨਾਲ ਬਚਪਨ ਚ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗ ਗਏ ਦੂਸਰੇ ਸਨ ਨੌਵੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ
ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਤੇ ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਸਭ ਨੂੰ ਲੱਖ ਲੱਖ ਮੁਬਾਰਕਾਂ
ਨੋਟ ਕੁਝ ਨੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਤਰੀਕ 1ਵਸਾਖ ਲਿਖੀ ਹੈ ਕੁਝ ਨੇ 13 ਵਸਾਖ ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਤੇ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਦੀ ਲਿਖਤ 8 ਵੈਸਾਖ ਬਿਕਰਮੀ ਸੰਮਤ 1670 ਈਸਵੀ 1613 ਹੈ
ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ
ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ

रागु सोरठि बाणी भगत कबीर जी की घरु १ जब जरीऐ तब होइ भसम तनु रहै किरम दल खाई ॥ काची गागरि नीरु परतु है इआ तन की इहै बडाई ॥१॥ काहे भईआ फिरतौ फूलिआ फूलिआ ॥ जब दस मास उरध मुख रहता सो दिनु कैसे भूलिआ ॥१॥ रहाउ ॥ जिउ मधु माखी तिउ सठोरि रसु जोरि जोरि धनु कीआ ॥ मरती बार लेहु लेहु करीऐ भूतु रहन किउ दीआ ॥२॥ देहुरी लउ बरी नारि संगि भई आगै सजन सुहेला ॥ मरघट लउ सभु लोगु कुट्मबु भइओ आगै हंसु अकेला ॥३॥ कहतु कबीर सुनहु रे प्रानी परे काल ग्रस कूआ ॥ झूठी माइआ आपु बंधाइआ जिउ नलनी भ्रमि सूआ ॥४॥२॥

अर्थ: राग सोरठि, घर १ में भगत कबीर जी की बाणी। (मरने के बाद) अगर शरीर (चित्ता में) जलाया जाए तो वह राख हो जाता है, अगर (कबर में) टिका रहे तो चींटियों का दल इस को खा जाता है। (जैसे) कच्चे घड़े में पानी पड़ता है (और घड़ा गल कर पानी बाहर निकल जाता है उसी प्रकार स्वास ख़त्म हो जाने पर शरीर में से भी जिंद बाहर निकल जाती है, सो,) इस शरीर का इतना सा ही मान है (जितना कच्चे घड़े का) ॥१॥ हे भाई! तूँ किस बात के अहंकार में भरा फिरता हैं ? तुझे वह समय क्यों भूल गया है जब तूँ (माँ के पेट में) दस महीने उल्टा टिका रहा था ॥१॥ रहाउ ॥ जैसे मक्खी (फूलों का) रस जोड़ जोड़ कर शहद इकट्ठा करती है, उसी प्रकार मूर्ख व्यक्ति उत्तसुक्ता कर कर के धन जोड़ता है (परन्तु आखिर वह बेगाना ही हो गया)। मौत आई, तो सब यही कहते हैं – ले चलो, ले चलो, अब यह बीत चूका है, बहुता समय घर रखने से कोई लाभ नहीं ॥२॥ घर की (बाहरी) दहलीज़ तक पत्नी (उस मुर्दे के) साथ जाती है, आगे सज्जन मित्र चुक लेते हैं, श्मशान तक परिवार के बन्दे और अन्य लोग जाते हैं, परन्तु परलोक में तो जीव-आत्मा अकेली ही जाती है ॥३॥ कबीर जी कहते हैं – हे बन्दे! सुन, तूँ उस खूह में गिरा पड़ा हैं जिस को मौत ने घेरा हुआ है (भावार्थ, मौत अवश्य आती है)। परन्तु, तूँ अपने आप को इस माया से बाँध रखा है जिस से साथ नहीं निभना, जैसे तोता मौत के डर से अपने आप को नलनी से चंबोड रखता है (टिप्पणी: नलनी साथ चिंबड़ना तोते की फांसी का कारण बनता, माया के साथ चिंबड़े रहना मनुष्य की आत्मिक मौत का कारण बनता है) ॥४॥२॥

ਅੰਗ : 654

ਰਾਗੁ ਸੋਰਠਿ ਬਾਣੀ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਕੀ ਘਰੁ ੧ ਜਬ ਜਰੀਐ ਤਬ ਹੋਇ ਭਸਮ ਤਨੁ ਰਹੈ ਕਿਰਮ ਦਲ ਖਾਈ ॥ ਕਾਚੀ ਗਾਗਰਿ ਨੀਰੁ ਪਰਤੁ ਹੈ ਇਆ ਤਨ ਕੀ ਇਹੈ ਬਡਾਈ ॥੧॥ ਕਾਹੇ ਭਈਆ ਫਿਰਤੌ ਫੂਲਿਆ ਫੂਲਿਆ ॥ ਜਬ ਦਸ ਮਾਸ ਉਰਧ ਮੁਖ ਰਹਤਾ ਸੋ ਦਿਨੁ ਕੈਸੇ ਭੂਲਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜਿਉ ਮਧੁ ਮਾਖੀ ਤਿਉ ਸਠੋਰਿ ਰਸੁ ਜੋਰਿ ਜੋਰਿ ਧਨੁ ਕੀਆ ॥ ਮਰਤੀ ਬਾਰ ਲੇਹੁ ਲੇਹੁ ਕਰੀਐ ਭੂਤੁ ਰਹਨ ਕਿਉ ਦੀਆ ॥੨॥ ਦੇਹੁਰੀ ਲਉ ਬਰੀ ਨਾਰਿ ਸੰਗਿ ਭਈ ਆਗੈ ਸਜਨ ਸੁਹੇਲਾ ॥ ਮਰਘਟ ਲਉ ਸਭੁ ਲੋਗੁ ਕੁਟੰਬੁ ਭਇਓ ਆਗੈ ਹੰਸੁ ਅਕੇਲਾ ॥੩॥ ਕਹਤੁ ਕਬੀਰ ਸੁਨਹੁ ਰੇ ਪ੍ਰਾਨੀ ਪਰੇ ਕਾਲ ਗ੍ਰਸ ਕੂਆ ॥ ਝੂਠੀ ਮਾਇਆ ਆਪੁ ਬੰਧਾਇਆ ਜਿਉ ਨਲਨੀ ਭ੍ਰਮਿ ਸੂਆ ॥੪॥੨॥

ਅਰਥ : ਰਾਗ ਸੋਰਠਿ, ਘਰ ੧ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ। (ਮਰਨ ਪਿਛੋਂ) ਜੇ ਸਰੀਰ (ਚਿਖਾ ਵਿਚ) ਸਾੜਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਹ ਸੁਆਹ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੇ (ਕਬਰ ਵਿਚ) ਟਿਕਿਆ ਰਹੇ ਤਾਂ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਦਲ ਇਸ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (ਜਿਵੇਂ) ਕੱਚੇ ਘੜੇ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ (ਤੇ ਘੜਾ ਗਲ ਕੇ ਪਾਣੀ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਿਵੇਂ ਸੁਆਸ ਮੁੱਕ ਜਾਣ ਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਭੀ ਜਿੰਦ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਸੋ,) ਇਸ ਸਰੀਰ ਦਾ ਇਤਨਾ ਕੁ ਹੀ ਮਾਣ ਹੈ (ਜਿਤਨਾ ਕੱਚੇ ਘੜੇ ਦਾ) ॥੧॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਤੂੰ ਕਿਸ ਗੱਲੇ ਹੰਕਾਰ ਵਿਚ ਆਫਰਿਆ ਫਿਰਦਾ ਹੈਂ ? ਤੈਨੂੰ ਉਹ ਸਮਾ ਕਿਉਂ ਭੁਲ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੂੰ (ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿਚ) ਦਸ ਮਹੀਨੇ ਉਲਟਾ ਟਿਕਿਆ ਰਿਹਾ ਸੈਂ ? ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜਿਵੇਂ ਮੱਖੀ (ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ) ਰਸ ਜੋੜ ਜੋੜ ਕੇ ਸ਼ਹਿਦ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਿਵੇਂ ਮੂਰਖ ਬੰਦੇ ਨੇ ਸਰਫ਼ੇ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਧਨ ਜੋੜਿਆ (ਪਰ ਆਖ਼ਰ ਉਹ ਬਿਗਾਨਾ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ)। ਮੌਤ ਆਈ, ਤਾਂ ਸਭ ਇਹੀ ਆਖਦੇ ਹਨ – ਲੈ ਚੱਲੋ, ਲੈ ਚੱਲੋ, ਹੁਣ ਇਹ ਬੀਤ ਚੁਕਿਆ ਹੈ, ਬਹੁਤਾ ਚਿਰ ਘਰ ਰੱਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ॥੨॥ ਘਰ ਦੀ (ਬਾਹਰਲੀ) ਦਲੀਜ਼ ਤਕ ਵਹੁਟੀ (ਉਸ ਮੁਰਦੇ ਦੇ) ਨਾਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਗਾਂਹ ਸੱਜਣ ਮਿੱਤਰ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਮਸਾਣਾਂ ਤਕ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਬੰਦੇ ਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਪਰਲੋਕ ਵਿਚ ਤਾਂ ਜੀਵ-ਆਤਮਾ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ॥੩॥ ਕਬੀਰ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ – ਹੇ ਬੰਦੇ! ਸੁਣ, ਤੂੰ ਉਸ ਖੂਹ ਵਿਚ ਡਿੱਗਾ ਪਿਆ ਹੈਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੌਤ ਨੇ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ (ਭਾਵ, ਮੌਤ ਅਵੱਸ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ)। ਪਰ, ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਨਿਭਣਾ, ਜਿਵੇਂ ਤੋਤਾ ਮੌਤ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਲਨੀ ਨਾਲ ਚੰਬੋੜ ਰੱਖਦਾ ਹੈ (ਨੋਟ: ਨਲਨੀ ਨਾਲ ਚੰਬੜਨਾ ਤੋਤੇ ਦੀ ਫਾਹੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਚੰਬੜੇ ਰਹਿਣਾ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ) ॥੪॥੨॥

ਅੰਗ : 656

ਬਹੁ ਪਰਪੰਚ ਕਰਿ ਪਰ ਧਨੁ ਲਿਆਵੈ ।। ਸੁਤ ਦਾਰਾ ਪਹਿ ਆਨਿ ਲੁਟਾਵੈ ।। १ ।।
ਮਨ ਮੇਰੇ ਭੂਲੇ ਕਪਟੁ ਨਾ ਕੀਜੈ ।। ਅੰਤਿ ਨਿਬੇਰਾ ਤੇਰੇ ਜੀਅ ਪਹਿ ਲੀਜੈ ।।
।। १ ।। ਰਹਾਉ ।। ਛਿਨੁ ਛਿਨੁ ਤਨੁ ਛੀਜੈ ਜਰਾ ਜਨਾਵੈ ।।
ਤਬ ਤੇਰੀ ਓਕ ਕੋਈ ਪਾਨੀਓ ਨਾ ਪਾਵੈ ।। १ ।।

ਅਰਥ : ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਠੱਗੀਆਂ ਕਰਕੇ ਤੂੰ ਪਰਾਇਆ ਮਾਲ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਲਿਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈਂ। ।१। ਹੇ ਮੇਰੇ ਭੁੱਲੇ ਹੋਏ ਮਨ ! ਰੋਜ਼ੀ ਆਦਿਕ ਦੀ ਖਾਤਿਰ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਫਰੇਬ ਨਾ ਕਰਿਆ ਕਰ। ਆਖਿਰ ਨੂੰ (ਇਹਨਾਂ ਮੰਦ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ) ਲੇਖਾ ਤੇਰੀ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦ ਤੋਂ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾਣਾ ਹੈ।१। ਰਹਾਉ। (ਵੇਖ, ਇਹਨਾਂ ਠੱਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ) ਸਹਿਜੇ ਸਹਿਜੇ ਤੇਰਾ ਆਪਣਾ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ , ਬੁਢੇਪੇ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ (ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਬੁੱਢਾ ਹੋ ਗਿਆ , ਤੇ ਹਿੱਲਣ ਜੋਗ ਨਾ ਰਿਹਾ ) ਤਦੋਂ (ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ , ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਖਾਤਿਰ ਠੱਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈਂ ) ਕਿਸੇ ਨੇ ਤੇਰੇ ਬੁੱਕ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ।१।

बिलावलु महला ५ छंत ੴ सतिगुर प्रसादि ॥ मंगल साजु भइआ प्रभु अपना गाइआ राम ॥ अबिनासी वरु सुणिआ मनि उपजिआ चाइआ राम ॥ मनि प्रीति लागै वडै भागै कब मिलीऐ पूरन पते ॥ सहजे समाईऐ गोविंदु पाईऐ देहु सखीए मोहि मते ॥ दिनु रैणि ठाढी करउ सेवा प्रभु कवन जुगती पाइआ ॥ बिनवंति नानक करहु किरपा लैहु मोहि लड़ि लाइआ ॥१॥

राग बिलावलु में गुरु अर्जनदेव जी की बाणी ‘छंत’ अकाल पुरख एक है और सतिगुरु की कृपा द्वारा मिलता है। हे सखी! प्यारे प्रभु की सिफत सलाह का गीत गाने से (मन में) ख़ुशी का रंग ढंग बन जाता है। उस कभी न मरने वाले खसम-प्रभु (का नाम) सुनने से मन में चाव पैदा होता है। (जब) बड़ी किस्मत से (किसी जिव-स्त्री के) मन में परमात्मा-पति का प्यार पैदा होता है, (तब वह जिव स्त्री उतावली हो जाती है) सारे गुणों के मालिक प्रभु-पति को कब मिला जा सकेगा। (उस को आगे यह उत्तर मिलता है- कि) अगर आत्मिक अड़ोलता में लीन रहें तो परमात्मा-पति मिल जाता है। (वह भाग्यवान जीव इस्त्री बार बार पूछती है) हे सखी! मुझे मति दे, कि किस प्रकार से प्रभु-पति से मिल सकूँ (हे सखी! बता) मैं दिन-रात खड़ी तेरी सेवा करुँगी। (गुरू नानक जी कहते हैं की )नानक (भी) बेनती करता है-(हे प्रभु! मेरे ऊपर) कृपा कर, (मुझे अपने) लड़ लगाई रख।१।

21 ਅਪ੍ਰੈਲ ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਸਰਬੱਤ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਲੱਖ ਲੱਖ ਮੁਬਾਰਕਾਂ ਹੋਵਣ ਜੀ ।
ਆਉ ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਪਿਆਰੀ ਜਹੀ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਜੀ
ਸੱਭ ਤੋ ਪਹਿਲਾ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ ਨੇ ਸਰਧਾ , ਪਿਆਰ ਵਿੱਚੋ ਰੱਬ ਪਾਇਆ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚੋ ਨਹੀ ਪੱਥਰ ਸਿਰਫ ਇਕ ਜਰੀਆ ਸੀ ।
ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ ਹਿੰਦ ਉਪਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਰੂਹਾਨੀ ਅੰਦੋਲਨ ਮਧਕਾਲ ਦੀ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਭਗਤ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 21 ਅਪ੍ਰੈਲ 1416 ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਜਿਲਾ ਟਾਂਕ, ਦਿਓਲੀ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਧੂਆਨ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਮਾਹੀ, ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਜ਼ਮੀਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਚਪਨ ਦੇ ਥੋੜੇ ਸਾਲ ਖੇਡਦਿਆਂ ਕੁਦਦਿਆਂ ਬੀਤੇ। ਜਦੋਂ ਥੋੜੇ ਵਡੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਮਾ-ਬਾਪ ਨੇ ਗਊਆਂ ਚਾਰਨ ਵਾਸਤੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਧੰਨਾ ਜੀ ਜਿੱਧਰ ਗਊਆਂ ਚਾਰਨ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਠਾਕਰ ਦੁਆਰਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਦਾ ਪੰਡਤ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਉਸ ਠਾਕੁਰ ਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨੁਹਾਉਂਦਾ, ਘੰਟੀਆਂ ਖੜਕਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਤੇ ਭੋਗ ਲਵਾਉਂਦਾ ਜੋ ਉਸਦੀ ਰੋਟੀ ਰੋਜ਼ੀ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਸੀ ਬੱਸ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ I ਧੰਨਾ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਓਸ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੂੰ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਦੇਖਦਾ ਆਇਆ । ਇਕ ਦਿਨ ਉਸਦੇ ਮੰਨ ਵਿੱਚ ਸਵਾਲ ਉਠਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਰੋਜ਼ ਠਾਕਰਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਿਉ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਠਾਕੁਰ ਇਸ ਨੂੰ ਕੀ ਦੇਂਦੇ ਹਨ? ਜੇ ਠਾਕੁਰ ਵਾਕਿਆ ਹੀ ਕੁੱਝ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਠਾਕੁਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰੇਗਾ ਤਾਕਿ ਉਸ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਵੇ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਧੰਨੇ ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਤੋਂ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਣ ਪੁੱਛਿਆ । ਪੰਡਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੇ ਠਾਕੁਰ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾ ਜੋ ਮੰਗੀਏ ਸੋ ਦੇ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਧੰਨੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਡਤ ਜੀ ਇੱਕ ਠਾਕੁਰ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਦੇ ਦਿਉ। ਪੰਡਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਤੇਰੇ ਕੋਲੋ ਪ੍ਰਸੰਨ ਨਹੀ ਹੋਣਾ। ਇੱਕ ਤਾ ਤੂੰ ਜੱਟ ਹੈਂ, ਦੂਸਰਾ ਅਨਪੜ੍ਹ ਤੇ ਤੀਜਾ ਠਾਕੁਰ ਮੰਦਰ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਕਿਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਜਾ ਕਰਨਾ ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਕੰਮ ਹੈ ਖੇਤੀ ਕਰਨੀ Iਪੰਡਤ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਮਝਾਇਆ ਪਰ ਧੰਨਾ ਆਪਣੀ ਜਿਦ ਤੇ ਅੜ ਗਿਆ। ਪੰਡਤ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਗੁੱਸੇ ਆਕੇ ਕੁਝ ਉਲਟੀ ਸਿਧੀ ਹਰਕਤ ਨਾ ਕਰ ਦੇਵੇ ਉਸ ਨੇ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਇਕ ਸਾਲ ਗਰਾਮ ਪੱਥਰ ਧੰਨੇ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਵੀ ਸਮਝਾ ਦਿਤਾ । ਚਾਦਰ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਧੰਨਾ ਠਾਕੁਰ ਨੂੰ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ। ਤਰਖਾਣ ਕੋਲੋ ਲੱਕੜ ਦੀ ਚੌਂਕੀ ਬਣਾਈ ਤੇ ਠਾਕੁਰ ਨੂੰ ਉਸ ਉੱਪਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਧੰਨਾ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਠਾਕੁਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰ ਕੇ ਕੀ ਮੰਗੇਗਾ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਲੋੜਾਂ ਹਨ, ਪਹਿਲਾ ਕੀ ਮੰਗੇਗਾ। ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਆਪ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਫਿਰ ਠਾਕੁਰ ਨੂੰ ਕਰਾਇਆ। ਕੁੱਝ ਚਿਰ ਭਗਤੀ ਭਾਵ ਨਾਲ ਠਾਕੁਰ ਅੱਗੇ ਬੈਠਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰੋਟੀ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਭੋਜਨ ਛਕੋ । ਧੰਨੇ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਵਾਰ ਵਾਰ ਮਿਨਤਾ ਕਰਨ ਤੇ ਵੀ ਠਾਕੁਰ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਨਹੀਂ ਛਕਿਆ। ਧੰਨੈ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਆਪ ਨਹੀਂ ਛਕੋਗੇ ਤਂ ਮੈ ਵੀ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਛਕਾਂਗਾ, ਭੁੱਖਾ ਹੀ ਮਰ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਸੋਚਿਆ,ਧੰਨੇ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨਿਰਮਲ ਹੈ ਉਹ ਵਲ ਛਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਤੇ ਸਚ-ਮੁਚ ਭੁਖਾ ਮਰ ਜਾਵੇਗਾI ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਆਤਮਾ ਲਈ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਧੰਨਾ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਠਾਕੁਰ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਜਮਾ ਕੇ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ। ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਬੀਤ ਜਾਣ ਮਗਰੋ ਧੰਨਾ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਭਗਵਾਨ ਉਸ ਦੀ ਰੋਟੀ ਮੱਖਣ ਨਾਲ ਖਾ ਰਹੇ ਹਨ , ਥੋੜਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਧੰਨੇ ਵਾਸਤੇ ਬਚਾ ਦਿਤਾ । ਧੰਨਾ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਉਛਲ ਪਿਆ। ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਭਗਵਾਨ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸੰਨਚਿਤ ਹੋਕੇ ਧੰਨੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਮੰਗਣ ਵਾਸਤੇ ਕਿਹਾ । ਧੰਨੇ ਨੇ ਜੋ ਮੰਗਿਆ , ਉਨ੍ਹਾ ਦੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਰਾਗ ਧਨਾਸਰੀ ਹੇਠ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਦਰਜ਼ ਹਨ –
ਗੋਪਾਲ ਤੇਰਾ ਆਰਤਾ॥
ਜੋ ਜਨ ਤੁਮਰੀ ਭਗਤਿ ਕਰੰਤੇ ਤਿਨ ਕੇ ਕਾਜ ਸਵਾਰਤਾ॥੧॥ ਰਹਾਉ॥
ਦਾਲਿ ਸੀਧਾ ਮਾਗਉ ਘੀਉ॥ ਹਮਰਾ ਖੁਸੀ ਕਰੈ ਨਿਤ ਜੀਉ॥
ਪਨੀ੍ਆ ਛਾਦਨੁ ਨੀਕਾ॥ ਅਨਾਜੁ ਮਾਗਉ ਸਤ ਸੀ ਕਾ॥੧॥
ਗਊ ਭੇਸ ਮਗਉ ਲਾਵੇਰੀ॥ ਇੱਕ ਤਾਜਨਿ ਤੁਰੀ ਚੰਗੇਰੀ॥
ਘਰ ਕੀ ਗੀਹਨਿ ਚੰਗੀ॥ ਜਨੁ ਧੰਨਾ ਲੇਵੈ ਮੰਗੀ॥੨॥੪॥ ਅੰਗ 695
ਅਰਥ: (ਹੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਪਾਲਣਹਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ! ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਦਰ ਦਾ ਮੰਗਤਾ ਹਾਂ, ਮੇਰੀ ਜਰੂਰਤਾਂ ਪੂਰੀ ਕਰ, ਜੋ-ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਤੁਹਾਡੀ ਭਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਪੂਰੇ ਕਰਦਾ ਹੈਂ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਦਰ ਵਲੋਂ ਦਾਲ, ਆਟਾ ਅਤੇ ਘਿਉ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ, ਜੋ ਮੇਰੀ ਜਿੰਦ ਨੂੰ ਨਿਤ ਸੁਖੀ ਰੱਖ ਸਕੇ। ਜੁੱਤੀ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਕੱਪੜਾ ਵੀ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸੱਤਸੀਵਾਂ ਦਾ ਅਨਾਜ ਵੀ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ ॥ ਹੇ ਗੋਪਾਲ ! ਮੈਂ ਦੁੱਧ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗਾਂ ਵੀ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਰਬੀ ਘੋੜੀ ਵੀ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਦਾਸ ਧੰਨਾ ਤੁਹਾਡੇ ਵਲੋਂ ਘਰ ਲਈ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਇਸਤਰੀ (ਨਾਰੀ) ਵੀ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ।)
ਇੱਸ ਪ੍ਰਚਲਤ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਜਿਕਰ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਵੀ ਦਸਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀ 13ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿਚ ਜਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਦੇ ਹਨ –
ਬ੍ਰਾਹਮਣੁ ਪੂਜੇ ਦੇਵਤੇ, ਧੰਨਾ ਗਊ ਚਰਾਵਣ ਆਵੈਂ॥ ਧੰਨੇ ਡਿਠਾ ਚਲਿਤ ਏਹੁ, ਪੂਛੈ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਆਖਿ ਸੁਣਾਵੈ॥ ਠਾਕੁਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰੈ, ਜੋ ਇਛੈ ਸੋਈ ਫਲ ਪਾਵੈ। ਧੰਨਾ ਕਰਦਾ ਜੋਦੜੀ, ਮੈਂ ਭਿ ਦੇਹ ਇੱਕ, ਜੇ ਤੁਧ ਭਾਵੈ॥ ਪਥਰੁ ਇੱਕ ਲਪੇਟਿ ਕਰਿ, ਦੇ ਧੰਨੈ ਨੋ ਗੈਲ ਛੁਡਾਵੈ॥ ਠਾਕੁਰ ਨੋ ਨ੍ਹਾਵਾਲਿਕੈ, ਛਾਹਿ, ਰੋਟੀ ਲੈ ਭੌਗੁ ਚੜ੍ਹਾਵੈ॥ ਹਥਿ ਜੋੜਿ ਮਿਨਤਾਂ ਕਰੈ, ਪੈਰੀ ਪੈ ਪੈ ਬਹੁਤ ਮਨਾਵੈ॥ ਹਉਂ ਭੀ ਮੁਹੁ ਨਾ ਜੁਠਾਲਸਾਂ, ਤੂੰ ਰੂਠਾ ਮੈਂ ਕਿਹੁ ਨਾ ਸੁਖਾਵੈ॥ ਗੋਸਾਈ ਪਰਤਖਿ ਹੋਇ, ਰੋਟੀ ਖਾਇ, ਛਾਹਿ ਮੁਹਿ ਲਾਵੈ॥ ਭੋਲਾ ਭਾਉ ਗੋਬਿੰਦੁ ਮਿਲਾਵੈ॥13॥
ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਠੀਕ ਈਸ਼ਵਰ ਅਣਮੰਗਿਆ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਬੰਦਾ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਉਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਤੋ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਮੰਗਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾਂ ਹੈ, ਭੁਖਾ ਦਾਲ ਰੋਟੀ ਤੇ ਰਜਿਆ ਮਹਿਲ ਮਾੜੀਆਂ ਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਉਸਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਤੁਰਨ ਦਾ ਰਸਤਾI ਪਰ ਜੋ ਢਿਡ ਤੋ ਭੁਖਾ ਤੇ ਸੋਚ ਤੋਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਹੋਵੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਰੋਟੀ ਤਾਂ ਰਬ ਕੋਲੋਂ ਮੰਗੇਗਾ ਹੀ, ਕਿਓਂਕਿ ਭੁਖਿਆਂ ਭਗਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜਦ ਤਕ ਇਨਸਾਨ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨਾਲ ਇਕਮਿਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾI
ਮਾਂਗਉ ਰਾਮ ਤੇ ਸਭ ਥੋਕ ॥
ਮਾਨੁਖ ਕਉ ਜਾਚਤ ਸ੍ਰਮੁ ਪਾਈਐ, ਪ੍ਰਭ ਕੇ ਸਿਮਰਨਿ ਮੋਖ ॥ਰਹਾਉ॥50॥
ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ 5
ਮੈ ਤਾਣੁ ਦੀਬਾਣੁ ਤੂ ਹੈ ਮੇਰੇ ਸੁਆਮੀ, ਮੈ ਤੁਧੁ ਆਗੈ ਅਰਦਾਸਿ ॥
ਮੈ ਹੋਰੂ ਥਾਉ ਨਾਹੀ ਜਿਸੁ ਪਹਿ ਕਰਉ ਬੇਨੰਤੀ, ਮੇਰਾ ਦੁਖੁ ਸੁਖੁ ਤੁਧ ਹੀ ਪਾਸਿ ॥
ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕੋਲੋਂ ਲੈਕੇ ਸਾਲਗਰਾਮ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਫਲ ਪ੍ਰਪਤ ਨਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸਾਲਗਰਾਮ ਉਸ ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੂੰ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਸਾਲਗ੍ਰਾਮ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੁੱਸੇ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਰੋਟੀ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੇ ਅਸਲ ਗੱਲ ਦੱਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਇਹ ਤਾਂ ਤੱਥਰ ਹੈ, ਇਹ ਖਾਂਦਾ ਪੀਂਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ, ਰੱਬ ਤਾਂ ਹੋਰ ਹੈ। ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ ਨੇ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮਾਨੰਦ ਜੀ ਤੋਂ ਕਾਂਸ਼ੀ ਜਾ ਕੇ ਗੁਰ ਦੀਖਿਆ ਲਈ, ਪਹਿਲੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਇਹ ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ ਰਹੇ ਪਰ ਅੰਤ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਉਪਾਸ਼ਕ ਹੋ ਕੇ ਪਰਮਪਦ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਣੇ।` (ਪੰਨਾ 673 ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼)
ਸਿੱਖ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਹਰੇਕ ਕਾਰ ਵਿਹਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਣ ਲੱਗੋ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਸਫਲਤਾ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ ਉੱਤੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਣੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਵਿਦਆਰਥੀ ਜੇਕਰ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੇਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਚਲਣ ਵਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ ਉੱਤੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰੋ। ਸਿੱਖ ਜੇਕਰ ਸਫਰ ਵਿੱਚ ਚਲਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਅਰਦਾਸ ਕਰਕੇ ਚਲੇ। ਸਿੱਖ ਆਪਣਾ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਮਕਾਨ ਬਣਵਾਉਣ ਲਗਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਵਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਰਦਾਸ ਕਰੋ। ਹਰੇਕ ਦੁੱਖ-ਸੁਖ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਅਰਦਾਸ ਕਰੇ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਰੋਗ ਆਦਿ ਬਿਪਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਵਲੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤੱਦ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰੇ। ਹੁਣ ਤੁਸੀ ਹੀ ਦੱਸੋ ਸਾਧਸੰਗਤ ਜੀ ਕੀ ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਵਿਰੂੱਧ ਹੈ ? ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੁਕਮ ਤਾਂ ਇਹੀ ਹੈ:
ਕੀਤਾ ਲੋੜੀਐ ਕੰਮੁ, ਸੁ ਹਰਿ ਪਹਿ ਆਖੀਐ ॥
ਕਾਰਜੁ ਦੇਇ ਸਵਾਰਿ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਸਚੁ ਸਾਖੀਐ ॥20॥ ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਦੀ ਵਾਰ
ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ ਦਾ ਅਗਲਾ ਸ਼ਬਦ,ਆਸਾ ਬਾਣੀ ਭਗਤ ਧੰਨੇ ਜੀ ਕੀ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
ਭ੍ਰਮਤ ਫਿਰਤ ਬਹੁ ਜਨਮ ਬਿਲਾਨੇ ਤਨੁ ਮਨੁ ਧਨੁ ਨਹੀ ਧੀਰੇ ॥
ਲਾਲਚ ਬਿਖੁ ਕਾਮ ਲੁਬਧ ਰਾਤਾ ਮਨਿ ਬਿਸਰੇ ਪ੍ਰਭ ਹੀਰੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ਬਿਖੁ ਫਲ ਮੀਠ ਲਗੇ ਮਨ ਬਉਰੇ ਚਾਰ ਬਿਚਾਰ ਨ ਜਾਨਿਆ ॥
ਗੁਨ ਤੇ ਪ੍ਰੀਤਿ ਬਢੀ ਅਨ ਭਾਂਤੀ ਜਨਮ ਮਰਨ ਫਿਰਿ ਤਾਨਿਆ ॥੧॥
ਜੁਗਤਿ ਜਾਨਿ ਨਹੀ ਰਿਦੈ ਨਿਵਾਸੀ ਜਲਤ ਜਾਲ ਜਮ ਫੰਧ ਪਰੇ ॥
ਬਿਖੁ ਫਲ ਸੰਚਿ ਭਰੇ ਮਨ ਐਸੇ ਪਰਮ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਭ ਮਨ ਬਿਸਰੇ ॥੨॥
ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਵੇਸੁ ਗੁਰਹਿ ਧਨੁ ਦੀਆ ਧਿਆਨੁ ਮਾਨੁ ਮਨ ਏਕ ਮਏ ॥
ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤਿ ਮਾਨੀ ਸੁਖੁ ਜਾਨਿਆ ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਅਘਾਨੇ ਮੁਕਤਿ ਭਏ ॥੩॥
ਜੋਤਿ ਸਮਾਇ ਸਮਾਨੀ ਜਾ ਕੈ ਅਛਲੀ ਪ੍ਰਭੁ ਪਹਿਚਾਨਿਆ ॥
ਧੰਨੈ ਧਨੁ ਪਾਇਆ ਧਰਣੀਧਰੁ ਮਿਲਿ ਜਨ ਸੰਤ ਸਮਾਨਿਆ ॥ ੪॥੧॥ ਅੰਗ 487
ਅਰਥ: (ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਵਿੱਚ ਭਟਕਦੇ ਹੋਏ ਕਈ ਜਨਮ ਗੁਜਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਰੀਰ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਨ ਭਟਕਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੈਸਾ ਵੀ ਟਿਕਿਆ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਲੋਭੀ ਜੀਵ ਜਹਿਰ ਰੂਪੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ, ਕੰਮ ਵਾਸਨਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਮਨ ਵਲੋਂ ਵੱਡਮੁੱਲਾ ਈਸ਼ਵਰ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਵਿਸਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ॥1॥ਰਹਾਉ॥ ਹੇ ਕਮਲੇ ਮਨ ! ਇਹ ਜਹਿਰ ਰੂਪੀ ਫਲ ਤੈਨੂੰ ਮਿੱਠੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਤੈਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ, ਗੁਣਾਂ ਵਲੋਂ ਹਟਕੇ ਹੋਰ-ਹੋਰ ਕਿੱਸਮ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਜਨਮ-ਮਰਣ ਦਾ ਤਾਨਾ ਬਣਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ॥1॥ ਹੇ ਮਨ ! ਤੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਜੁਗਤ ਸੱਮਝਕੇ ਇਹ ਜੁਗਤੀ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਪੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਤ੍ਰਿਸ਼ਣਾ ਵਿੱਚ ਜਲਕੇ ਤੈਨੂੰ ਯਮਦੂਤਾਂ ਦੇ ਜਾਲ, ਯਮਦੂਤਾਂ ਦੀ ਫਾਹੀ ਪੈ ਗਈ ਹੈ। ਹੇ ਮਨ ! ਤੂੰ ਵਿਸ਼ਾ ਰੂਪੀ ਜਹਿਰ ਦੇ ਫਲ ਹੀ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਸੰਭਾਲਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਸੰਭਾਲਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਪਰਮ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਭੂ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ॥2॥ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪਰਵੇਸ਼ ਰੂਪੀ ਧਨ ਦਿੱਤਾ, ਉਸਦੀ ਮੂਰਤਿ ਪ੍ਰਭੂ ਵਲੋਂ ਇੱਕ-ਮਿਕ ਹੋ ਗਈ, ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਚੰਗੀ ਲੱਗੀ, ਉਸਦੀ ਸੁਖ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਬੰਣ ਗਈ, ਉਹ ਮਾਇਆ ਵਲੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਰਜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੰਧਨ ਮੂਕਤ ਹੋ ਗਿਆ ॥3॥ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਜੋਤੀ ਟਿਕ ਗਈ, ਉਸਨੇ ਮਾਇਆ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਛਲੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਲਿਆ। ਮੈਂ ਯਾਨਿ ਧੰਨੇ ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਰੂਪ ਧਨ ਢੂੰਢ ਲਿਆ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਦਾ ਆਸਰਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਧੰਨਾ ਵੀ ਸੰਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹਾਂ ॥4॥1॥1)
ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਰਚਾਇਤਾ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਭੀ ਇਸੇ ਰਾਗ ਵਿਚ, ਇਸੇ ਹੀ ਪੰਨੇ ਤੇ ਇਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਿਆ ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਗਤ ਨਾਮ ਦੇਵ, ਕਬੀਰ, ਰਵਿਦਾਸ ਅਤੇ ਸੈਣ ਦੀ ਸੁਣੀ ਹੋਈ ਸ਼ੋਭਾ ਸੁ ਕੇ ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਭੀ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਵਿਚ ਜੁੜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਪੂਭੂ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੂਰਾ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ –
ਗੋਬਿੰਦ ਗੋਬਿੰਦ ਗੋਬਿੰਦ ਸੰਗਿ ਨਾਮਦੇਉ ਮਨੁ ਲੀਣਾ ॥ ਆਢ ਦਾਮ ਕੋ ਛੀਪਰੋ ਹੋਇਓ ਲਾਖੀਣਾ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬੁਨਨਾ ਤਨਨਾ ਤਿਆਗਿ ਕੈ ਪ੍ਰੀਤਿ ਚਰਨ ਕਬੀਰਾ ॥ ਨੀਚ ਕੁਲਾ ਜੋਲਾਹਰਾ ਭਇਓ ਗੁਨੀਯ ਗਹੀਰਾ ॥ ਰਵਿਦਾਸੁ ਢੁਵੰਤਾ ਢੋਰ ਨੀਤਿ ਤਿਨਿ ਤਿਆਗੀ ਮਾਇਆ ॥ ਪਰਗਟੁ ਹੋਆ ਸਾਧਸੰਗਿ ਹਰਿ ਦਰਸਨੁ ਪਾਇਆ ॥ ਸੈਨੁ ਨਾਈ ਬੁਤਕਾਰੀਆ ਓਹੁ ਘਰਿ ਘਰਿ ਸੁਨਿਆ ॥ ਹਿਰਦੇ ਵਸਿਆ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਭਗਤਾ ਮਹਿ ਗਨਿਆ ॥ ਇਹ ਬਿਧਿ ਸੁਨਿ ਕੈ ਜਾਟਰੋ ਉਠਿ ਭਗਤੀ ਲਾਗਾ ॥ ਮਿਲੇ ਪ੍ਰਤਖਿ ਗੁਸਾਈਆ ਧੰਨਾ ਵਡਭਾਗਾ ॥4॥2॥
(ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਨਾ 487)
58 ਸਾਲ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾ ਵਿਚ ਬਿਤਾ 1474 ਵਿਚ ਆਪ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ।
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ ਵਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਿ ਫਤਹਿ ।

11 ਅਗਸਤ 1740 ਨੂੰ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਮੀਰਾਂਕੋਟ ਤੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਕਬੋਕੀ ਮਾੜੀ ਵਾਲੇ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੇ ਚੌਧਰੀ ਮੱਸੇ ਰੰਗੜ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਕੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ ਸੀ ਆਉ ਸੰਖੇਪ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਜੀ ।
ਮੱੱਸਾ ਰੰਘੜ, ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਮੀਰ ਮਸਾਲ ਉਲਦੀਨ ਸੀ ਅੰੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ 8 ਕਿ.ਮੀ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਮੰੰਡਿਆਲਾ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਿਵਾਸੀ ਸੀ। ਇਹ ਜਾਤ ਪੱਖੋਂ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ ਜਿਸ ਇਸਲਾਮ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਮੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਜਾਤੀ ਰੰਘੜ ਸੀ, ਅਤੇ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਇਸਦੇ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਨਹੀਂ ਪੁਕਾਰ ਕੇ ਉਪ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ– ਚੌਧਰੀ ‘ਮੱਸਾ ਰੰਘੜ’। 1740 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨੇੇ ਕਾਜ਼ੀ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਮਾਰੇੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਕੋਤਵਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ।
ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ‘ਸਿੱਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਬੂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਐਸੀ ਕੌਮ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਲਾਹ ਦੀ ਟੇਕ ਹੈ: ਜ਼ਕਰੀਆਂ ਖਾਨ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਹਥੋੜੇ ਵਾਂਗ ਵਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਰਾਤ ਦਿਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਖੁਰਾ ਖੋਜ ਮਿਟਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਾਂ ਸੋਚਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਜ਼ਕਰੀਆਂ ਖਾਨ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਲਗਾਤਾਰ ਸਤਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਉਸਦੇ ਰਾਜ਼ ਨੂੰ ਕੋਈ ਖਤਰਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਹੈ। ਜ਼ਕਰੀਆਂ ਖਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਚੌਧਰੀਆਂ, ਸੂਬੇਦਾਰਾਂ ਤੇ ਫੌਜਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹੇ ਭੇਜੇ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿਉ। ਤਹਿਮਸ ਤਸਕੀਨ ਲਿੱਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਵਧਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਾਲੀ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਅੱਸੀ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਜਾ ਪੁੱਜੇ। ਜ਼ਕਰੀਆਂ ਖਾਨ ਨੇ ਇਹ ਫੁਰਮਾਨ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਲੁੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਮਾਲ ਲੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਜਾ ਕੇ ਲੁਕਣਾ ਪਿਆ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦਾ ਹੈ ਕਿ:
ਜੋ ਸਿੰਘਨ ਕੋ ਦਸੈ ਗ੍ਰਾਮ। ਤਾਂਕੋ ਦੇਵੇ ਬਹੁਤ ਇਨਾਮ।
ਸਿੰਘਨ ਖੂਨ ਮਾਫ ਹਮ ਕੀਨੇ। ਜਿਤ ਲਭੈ ਤਿਤ ਮਾਰਹੁ ਚੀਨੈ।
ਲੂਟ ਕੂਟ ਉਸ ਮਾਫ ਹਮ ਕਰੀ। ਹਮਰੀ ਲਿਖਤ ਏ ਜਾਨੋ ਖਰੀ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੰਡਿਆਲੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਮਸਾਲ-ਉਲ-ਦੀਨ (ਮੱਸਾ ਰੰਗੜ) ਨੂੰ ਇਹ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਰਮਿੰਦਰ ਦੀ ਉਹ ਰੱਜ ਕੇ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰੇ। ਉਸ ਪਾਪੀ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਦਰ ਸ਼ਰਾਬ ਤੇ ਹੁੱਕੇ ਦੇ ਦੌਰ ਚਲਾ ਦਿੱਤੇ।ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਕੰਜ਼ਰੀਆ ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਚ ਕਰਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਪਿੰ: ਸਤਿਬੀਰ ਸਿੰਘ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਸੋਮਾ ਹਨ। ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਸੋਮਿਆਂ ਦਾ ਸੋਮਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ ਦੇ ਵੇਲਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇਸ ਸੋਮੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀਆ ਵਿਉਂਤਾਂ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆ ਸਨ। ਸੁਲਹੀ ਖਾਨ, ਸੁਲਭੀ ਖਾਨ, ਬੀਰਬਲ ਤੇ ਫਿਰ ਆਪ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਵੀ ਯਤਨ ਕੀਤੇ। ਜ਼ਕਰੀਆਂ ਖਾਨ ਨੇ ਇਸ ਸੋਮੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਠਾਣ ਲਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਈ ਹੁਕਮ ਚਾੜ੍ਹੇ। ਭਾਈ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਭੰਗੂ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ ਵਰਗੀ ਮਹਾਨ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ। ਉਹ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਭੰਗੂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜ਼ਕਰੀਆਂ ਖਾਨ ਨੇ ਹੁਕਮ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਸਰੋਵਰ ਨੂੰ ਪੂਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ।ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭ-ਲੱਭ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਬੇਅਦਬੀ ਦੀ ਖਬਰ ਭਾਈ ਬੁਲਾਕਾ ਸਿੰਘ ਨਾਂਅ ਦੇ ਇਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜੈਪੁਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਜਥੇਦਾਰ ਬੁੱਢਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜਥੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਾਈ।(ਕਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਜੈੇਪੁਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਤੇ ਕਈਆਂ ਨੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ) ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਇਆ ਜਾਣ ਕੇ ਜਥੇਦਾਰ ਬੁੱਢਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛਿਆ। ਭਾਈ ਬੁਲਾਕਾ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਆਈਆਂ, ਪਰ ਫਿਰ ਜਿਗਰਾ ਤਕੜਾ ਕਰਕੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਾਰਾ ਹਾਲ ਸੁਣਾਇਆ ਕਿ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਮੱਸਾ ਰੰਗੜ ਪਲੰਘ ਉਪਰ ਬੈਠ ਕੇ, ਜੁੱਤੀਆਂ, ਹੁੱਕਿਆਂ ਸਮੇਤ ਮਜਲਸ ਲਗਾ ਕੇ ਕੰਜ਼ਰੀ ਦਾ ਨਾਚ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੇ ਕੰਮ ਨਹੀ ਕਰਨੇ ਸੋ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਇੰਨ੍ਹੀ ਗੱਲ ਸੁਣਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਭੰਗੂ ਬੋਲਿਆ ਕਿ ‘ਤੂੰ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਕਿਉਂ ਨਾ ਵੱਢ ਲਿਆਇਆ? ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਐਡੀ ਵੱਡੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦੇਖ ਕੇ ਤੂੰ ਜਿਊਂਦਾ ਕਿਵੇਂ ਚੱਲਿਆਂ ਆਇਆ।’ ਭਾਈ ਬੁਲਾਕਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ
ਜੇ ਮੈ ਉਥੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤੁਹਾਡੇ ਤਕ ਖਬਰ ਕਿਸ ਨੇ ਪਹੁੰਚੌਣੀ ਸੀ । ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਜਥੇਦਾਰ ਬੁੱਢਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਲਵਾਰ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ‘ਹੈ ਕੋਈ ਐਸਾ ਸਿੰਘ ,ਜੋ ਮੱਸੇ ਰੰਗੜ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਕੇ ਲਿਆਵੇ।’ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਮੀਰਾਂਕੋਟੀਆ ਤੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਮਾੜੀ ਕੰਬੋਕੀ ਵਾਲਾ ਦੋਵੇਂ ਉਠ ਖੜੇ ਹੋਏ, ਤਲਵਾਰਾਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਅਕਾਲ-ਅਕਾਲ ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਏ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਅਣਖ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰ ਪੈ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਨਹੀ ਟਿਕਦਾ। ਦੋਵੇਂ ਸਿੱਖ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੋ ਕੇ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧ ਕੇ, ਫਤਿਹ ਬੁਲਾ ਕੇ ਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਕੋਲੋਂ ਆਗਿਆ ਲੈ ਕੇ ਪਾਪੀ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਰ ਪਏ। ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵਿਉਂਤ ਬਣਾਈ। ਠੀਕਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਥੈਲੀਆਂ ਭਰ ਲਈਆਂ। ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਢੱਕ ਲਏ। ਇੰਝ ਲੱਗੇ ਕਿ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੋਈ ਲੰਬਰਦਾਰ ਮਾਮਲਾ ਤਾਰਨ ਆਏ ਹਨ। ਵਾਹੋ-ਦਾਹੀ ਘੋੜੇ ਭਜਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ ‘ ਹੇ! ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ, ਨਿਮਾਣਿਆਂ ਦੀ ਲਾਜ ਰੱਖਣੀ ਤੇ ਹਿੰਮਤ ਬਖਸ਼ਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਾਪੀ ਮੱਸੇ ਰੰਗੜ ਦਾ ਸਿਰ ਕੱਟ ਕੇ ਵਾਪਸ ਜਾ ਸਕੀਏ।’ ਭਾਈ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਭੰਗੂ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ:
ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੋ, ਕੋਈ ਸਤਿਗੁਰੂ! ਬਾਤ ਬਨਾਉ।
ਜਾਇ ਮਸੈ ਕੋ ਸਿਰ ਕਟੈ, ਨਹਿ ਰਸਤੇ ਹੁਇ ਅਟਕਾਉ।
ਘੋੜਿਆਂ ਤੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਘੋੜੇ ਲਾਚੀ ਬੇਰ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਆਪ ਮੂੰਹ ਢੱਕ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨੀ ਡਿਊਢੀ ਕੋਲ ਨੇਜ਼ੇ ਰੱਖ ਕੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰਾ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲਗੇ ਅਸੀ ਪੱਟੀ ਦੇ ਲੰਬਰਦਾਰ ਹਾ ਮਾਮਲਾ ਚੌਧਰੀ ਨੂੰ ਦੇਣ ਆਏ ਹਾ । ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਕਹਿਣ ਲਗੇ ਕੁਝ ਸਾਡਾ ਵੀ ਖਿਆਲ ਰਖਿਉ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਕਹਿਣ ਲਗਾ ਜੇ ਤੁਹਾਡੀ ਡਿਉਟੀ ਨਾ ਬਦਲੀ ਤਾ ਤੁਹੁਡਾ ਬਣਦਾ ਹਿਸਾ ਜਰੂਰ ਦੇ ਕੇ ਜਾਵਾਗੇ । ਇਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਰਵਾਂ-ਰਵੀਂ ਅੰਦਰ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। ਅੰਦਰ ਦਾ ਹਾਲ ਦੇਖ ਕੇ ਸਿੰਘ ਰੋਹ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ, ਪਰ ਚੁੱਪ ਰਹੇ। ਮੱਸੇ ਰੰਗੜ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਮਾਮਲਾ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹਾਂ, ਕਿੱਥੇ ਰੱਖੀਏ? ਜਦ ਮੱਸਾ ਰੰਗੜ ਧੋਣ ਨੀਵੀਂ ਕਰਕੇ ਦੱਸਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਪਲੰਘ ਥੱਲੇ ਰੱਖ ਦਿਉਂ ਤਾਂ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੱਖ ਝਪਕਣ ਦੀ ਜਿੰਨ੍ਹੀਂ ਦੇਰੀ ਵਿੱਚ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਮੱਸੇ ਦਾ ਸਿਰ ਧੜ੍ਹ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਵੇਂ ਘੁਮਿਆਰ ਚੱਕ ਤੋਂ ਭਾਡਾਂ ਉਤਾਰ ਕੇ ਪਾਸੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਵੇਲ ਨਾਲੋਂ ਖਿੱਚ ਕੇ ਕੱਦੂ ਉਤਾਰ ਲਈਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਭੰਗੂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵੇਲੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ:
ਝੁਕ ਕਰ ਝਾਤ ਜਬ ਮਸੈ ਪਾਈ , ਥੈਲੀ ਦਿਸ ਤਬਹੀ ਮਤਾਬ ਸਿੰਘ ਵਖਤ ਵਿਚਾਰਯੋ।
ਖੈਂਚ ਤਲਵਾਰ ਮਾਰ ਮਸੈ ਕਾ ਉਤਾਰ ਸਿਰ ਡਾਰਯੋ,ਘੁਮਯਾਰ ਜਿਮ ਬਧਨਾ ਉਤਾਰਯੋ।
ਮਸੈ ਕੋ ਇਸ ਸੀਸ ਉਤਾਰਯੋ, ਜਨ ਕਰ ਬੇਲੋਂ ਕਦੂਯਾ ਟਾਰਯੋ।
ਜਦੋ ਮੱਸੇ ਰੰਗੜ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਡਿਆ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹਾ ਹਾ ਕਾਰ ਮਚ ਗਈ ਕੰਜ਼ਰੀਆ ਨਚਣ ਵਾਲੀਆ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਤਬਲਿਆ ਵਾਲੇ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਤੋ ਅਗੇ ਹੋ ਕੇ ਭਜ ਰਹੇ ਸਨ । ਏਧਰ ਜੋ ਵੀ ਸਿੰਘਾ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਅਗੇ ਆ ਗਿਆ ਸਿੰਘਾ ਨੇ ਨਰਕਾਂ ਨੂੰ ਤੋਰ ਦਿਤਾ । ਨੇਜ਼ੇ ਤੇ ਮੱਸੇ ਰੰਗੜ ਦਾ ਸਿਰ ਟੰਗ ਕੇ ਸਿੰਘ ਜੀ ਉਹ ਗਏ, ਉਹ ਗਏ। ਵਾਟ ਕਰਕੇ ਜੈਪੁਰ ਪੁੱਜ ਕੇ ਜਥੇਦਾਰ ਮੂਹਰੇ ਪਾਪੀ ਦਾ ਕੱਟਿਆਂ ਹੋਇਆ ਸਿਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਏ।ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਜਦ ਜ਼ਕਰੀਆਂ ਖਾਨ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਹੁਕਮ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਜਿੰਦਾ ਜਾਂ ਮੁਰਦਾ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕਰੋ। ਹਰਿਭਗਤ ਜੰਡਿਆਲੇ ਵਾਲੇ ਨੇ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੀਰਾਂਕੋਟ ਜਾ ਘਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਬ ਦਾ ਬੇਟਾ ਜੋ ਅਜੇ ਛੋਟਾ ਸੀ, ਜਾਣ ਲੱਗਿਆਂ ਭਾਈ ਸਾਹਬ ਨੱਥੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਬਾਂਹ ਫੜਾ ਗਏ ਸਨ, ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਣਾ। ਨੱਥੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਨੇ ਬੋਲ ਪਗਾਉਣ ਖਾਤਿਰ ਘਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਬੱਚੇ ਸਮੇਤ ਪੰਜ ਜਣੇ ਭੱਜ ਨਿਕਲੇ। ਪਰ ਫੌਜਾਂ ਪਿੱਛਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਮਗਰ ਲੱਗ ਤੁਰੀਆਂ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਜਾ ਕੇ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਛੋਟਾ ਬੱਚਾ ਭਾਈ ਰਾਇ ਸਿੰਘ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਕੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਨੱਥਾ ਨੰਬਰਦਾਰ ਤੇ ਸਾਥੀ ਵੀ ਲ਼ੜਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮਰਿਆ ਸਮਝ ਕੇ ਉਥੇ ਛੱਡ ਫੌਜ ਚਲੀ ਗਈ। ਉਸ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਾਈ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਗਈ। ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਹ ਬੱਚਾ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ।ਉਹ ਬੱਚਾ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਭੰਗੂ ਦਾ ਪਿਤਾ ਰਾਇ ਸਿੰਘ ਸੀ।ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬਾਰੇ ਗਿ. ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ‘ਤਵਾਰੀਖ ਗੁਰੂ ਖਾਲਸਾ’ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਮੀਰਾਂਕੋਟੀਆ ਜਿਸ ਨੇ ਮੱਸੇ ਰੰਗੜ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਜੰਡਿਆਲੇ ਵਾਲੇ ਚੁਗਲਾਂ ਦਾ ਫੜਾਇਆ ਹੋਇਆਂ, ਜਦ ਨਾਜ਼ਮ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੱਜ ਕੇ ਫਤਿਹ ਬੁਲਾਈ। ਜਿਸ ਤੇ ਹਾਕਮ ਨੇ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਮੰਨਿਆ ਤੇ ਸੂਲੀ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੰਮਤ 1802 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਹਾਕਿਮ ਨੇ ਇਸ ਸੂਰਮੇ ਨੂੰ ਚਰਖੜ੍ਹੀ ਤੇ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਮਾੜੀ ਕੰਬੋਕੀ ਜ਼ਾਲਿਮ ਹਕੂਮਤ ਨਾਲ ਜੂਝਦੇ ਹੋਏ ਸੰਮਤ 1810 ਵਿੱਚ ਦੁਰਾਨੀਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਲੜ੍ਹ ਕੇ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਲਾਹੌਰ ਪਾਸ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕ ਦੀ ਮੁਆਫੀ।

ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਨਵਾਬ ਇਕ ਲਾ-ਇਲਾਜ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਦੁਖੀ ਸੀ ਬੜਾ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਇਆ ਸਾਰੇ ਵੈਦ ਹਕੀਮ ਦਾਰੂ ਬੂਟੀ ਕਰ ਕਰ ਥੱਕ ਗਏ ਪਰ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਇਕ ਦਿਨ ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਨੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਸੁਣਾਈ ਤੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰੋ
ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਤੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਪਰਿਵਾਰ ਤੇ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਸੋਚਿਆ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਚ ਹਰਜ ਵੀ ਕੀ ਹੈ…
ਨਵਾਬ ਪਾਲਕੀ ਚ ਪੈਕੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਅਾਇਅਾ ਜਦੋ ਨਿਮਰਤਾ ਦੇ ਸਾਗਰ ਸੋਢੀ ਸੁਲਤਾਨ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਨੂਰਾਨੀ ਮੁਖੜੇ ਦਾ ਦੀਦਾਰ ਕੀਤਾ…

ਤਾਂ ਮਨ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਕੂਨ ਮਿਲਿਆ ਇਕ ਉਮੀਦ ਜਾਗੀ ਕਿ ਕੁਝ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸਿੱਖ ਸਹੀ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਕੁਝ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਹੀ ਰੁਕਿਅਾ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਸੰਗਤ ਚ ਆਉਣ ਲੱਗਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਹੋਈ ਰੋਗ ਨੇ ਮੋੜਾ ਪਾਇਆ ਥੋੜ੍ਹੇ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਚ ਹੀ ਨਵਾਬ ਬਿਲਕੁਲ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਸੋਭਾ ਗਾਉਂਦਾ ਮੁਲਤਾਨ ਵਾਪਸ ਗਿਆ ਜੇੜੇ ਵੈਦ ਹਕੀਮ ਅੱਡੀ ਚੋਟੀ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਥੱਕੇ ਸੀ ਤੇ ਕਹਿਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਅਾਸ ਨਹੀ ਸੀ ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋਇਆ ਵੇਖ ਬੜੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ
ਗੁਰੂ ਬਚਨ ਨੇ
ਰਾਮਦਾਸ ਸਰੋਵਰਿ ਨਾਤੇ ॥
ਸਭਿ ਉਤਰੇ ਪਾਪ ਕਮਾਤੇ ॥
ਜਾਂ
ਮੇਰਾ ਬੈਦੁ ਗੁਰੂ ਗੋਵਿੰਦਾ ॥
ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ

ਖਾਲਸਾ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਗੁਰੂ ਕੇ ਖਾਲਸੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਉਹਨਾ ਨਾਲ ਵੀ ਈਰਖਾ ਨਹੀਂ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਹਰ ਇੱਕ ਕਾਰਜ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕਾਈ ਦਾ ਭਲਾ ਛੁਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਬੋਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਮਣ ਲਈ ਵੀ ਮਾਰਨਾ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸਗੋਂ ਸੋਧਾ ਲਾਉਣਾ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਂ। ਸੋਧਾ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਸੋਧ ਦੇਣਾ, ਠੀਕ ਕਰ ਦੇਣਾ। ਕਲਯੁਗ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਪਾਪੀ ਲੋਕ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਏਸੇ ਲਈ ਇਸ ਯੁੱਗ ਨੂੰ ਕਲਯੁਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਹੈ, ਖੇਲ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਜੋ ਸਮਝਾਏ ਨਾ ਜਾ ਸਕਣ ਉਹਨਾ ਦਾ ਸੋਧਾ ਲੱਗ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹਨਾ ਦੀ ਭਲਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਸੋਧਾ ਨਾ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ਹੋਰ ਪਾਪ ਕਮਾਉਣਗੇ। ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦੇਣਗੇ। ਇਸ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਣਗੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਲੋਕ ਲਈ ਨਰਕ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ। ਸੋ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਕੰਮ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਇਸੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਸੁਖੀ ਹਨ। ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਪਾਪੀਆਂ ਨੂੰ ਸੋਧੇ ਲਾ ਕੇ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਨਰਕ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁੱਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਖ਼ੈਰ ਜੇ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਹਾਲਾਤ ਥੋੜੇ ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਸਿੱਖ ਵੀਰ ਵੀ ਛੇਤੀ ਹੀ ਨਫ਼ਰਤ ਅਤੇ ਈਰਖਾ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਕੋਈ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਬੋਲ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਅੱਗੋਂ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਣ ਅਤੇ ਲੜਨ ਲਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਕੰਮ ਤਾਂ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਵੀ ਭਲਾ ਮੰਗਣਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਦਿਲ ਤੋਂ ਮੰਗਣਾ ਹੈ। ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਵੀ ਕਰਨੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੋ। ਉਸ ਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਗਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਮੁਸਕਾਨ ਲਿਆ ਕੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਪਿਆਰਿਆ ਰੱਬ ਤੇਰੀ ਚੜਦੀ ਕਲਾ ਕਰੇ। ਯਕੀਨ ਜਾਣਿਓ ਇਸ ਤਰਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਉੱਤੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਉਹਨਾ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇੱਜ਼ਤ ਵਧੇਗੀ। ਹੋਰਨਾਂ ਅੱਗੇ ਉਹ ਤੁਹਾਡੀ ਸਿਫਤ ਕਰਣਗੇ। ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ ਖੁਸ਼ਦਿਲ ਬਣਨਾ ਵੀ ਚਾਹੁਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕ ਤੁਹਾਡੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤੁਹਾਡਾ ਨਿਰਵੈਰ ਜੀਵਨ ਹੀ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੈ। ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਅਜੇ ਅਸੀਂ ਮੂਰਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਇਨਸਾਨ ਦੋ ਚਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਾਨੂੰ ਮੰਦਾ ਬੋਲ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਸਾਡਾ ਅਪਮਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੰਦਾ ਬੋਲ ਕੇ ਜਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਲੜ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣਾ ਅਪਮਾਨ ਵੀ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਕਰ ਬਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਏਦਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਹੀ ਮੂਰਖ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਅਪਮਾਨ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਆਪ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਅੱਗੇ ਹੋਰ ਅਪਮਾਨ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਲੋਕ ਜਦ ਦੋ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੜਦੇ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਿਆਣੇ ਬਿਆਣੇ ਹਨ ਮੂਰਖਾਂ ਵਾਂਗ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹਿ ਦੇਂਦੇ ਕਿ ਪਿਆਰਿਆ ਰੱਬ ਤੇਰੀ ਚੜਦੀ ਕਲਾ ਕਰੇ। ਅਪਮਾਨ ਤੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਚਦੇ ਸਗੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਥਾਂ ਵੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਏਨਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਦੇ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਜਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਗੋਂ ਦੁਆਵਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਮਨ ਈਰਖਾ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਗੁਣ ਤਾਂ ਖਾਲਸੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਹਨ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹਨ ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਖਾਲਸਾ ਲਗਾ ਲਵੇ, ਉਹ ਖਾਲਸਾ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਤਾਂ ਰਹੀ ਉਹਨਾ ਦੀ ਗੱਲ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਮੰਦਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕੁਝ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਦਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਏਥੇ ਵੀ ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਈਰਖਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ। ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਦਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮੰਦਾ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੁਰਾਈ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀ ਵੀਂ ਮੰਦਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਕਿਸਮ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਨੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਮੰਦਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਹੌਂਸਲਾ ਵੀ ਹੋਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਜੋ ਬੁਰਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਛਾਈ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦੋਨਾਂ ਪਾਸੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਖੁਦ ਵੀ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਕਿਸਮ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਕੇ ਮੰਦਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਕਿਸਮ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਨੇ ਹਾਂ। ਸੋ ਆਓ ਗੁਰੂ ਪਿਆਰਿਓ ਅਸੀਂ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਗੁਣ ਅਪਣਾਈਏ। ਦੂਸਰਿਆਂ ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਕਰਨ ਦੀ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਦੀ ਵੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਈਰਖਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਹੀ ਕੱਟ ਸਕਦਾ ਹੈ ਈਰਖਾ ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਸਭ ਦੀ ਚੜਦੀ ਕਲਾ ਕਰਨ।
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮੋਹਲੇਕੇ
80700-61000

ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਤਕ ਮਨੁੱਖ ਜਿਉਦਾਂ ਹੈ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾੜਾ ਜਰੂਰ ਆਖੇਗਾ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਨਿਯਮ ਹੈ ਜਿਉਦੇ ਜੀਅ ਆਢ ਗੁਆਢ ਰਿਸਤੇਦਾਰ ਪਿੰਡ ਦਾ ਜਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੈਬਰ ਜਰੂਰ ਕੋਈ ਆਪ ਨੂੰ ਮਾੜਾ ਆਖੇਗਾ । ਪਰ ਜਦੋ ੳਹ ਮਰ ਗਿਆ ਜਿਹੜੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾੜਾ ਆਖਦੇ ਸੀ ਉਹ ਵੀ ਮਰੇ ਹੋਏ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠ ਕੇ ਆਖਣਗੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਇਨਸਾਨ ਸੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਬੰਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਤੋ ਇਕ ਗੱਲ ਤੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਹੋ ਗਈ ਮਰਨ ਤੋ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦੇ ਦੀ ਕੀਮਤ ਪੈੰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਰੱਬ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਲੋ ਮਰ ਜਾਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਕ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣਾ ਸੱਭ ਕੁਝ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਸਾਖੀ ਚੇਤੇ ਆ ਗਈ ਇਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਸਾਧੂ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਉਹ ਮੁੱਖ ਤੋ ਬਚਨ ਆਖ ਦੇਵੇ ਉਹ ਸੱਚ ਹੋ ਜਾਦਾ ਸੀ । ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਤੇ ਬਾਹਰ ਤੋ ਵੀ ਕਾਫੀ ਸੰਗਤ ਉਸ ਸਾਧੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਆਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਉਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸ ਸਾਧੂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਦੋਸਤ ਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਉਹ ਵੀ ਉਸ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਧੂ ਨਾਲ ਹਾਸਾ ਮਜਾਕ ਵੀ ਕਰ ਲੈਦਾ ਸੀ । ਸਿਆਲ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ ਧੁੱਪ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ ਸਾਧੂ ਮਹਾਪੁਰਸ਼ ਕੋਠੇ ਤੇ ਰੱਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਜੁੜ ਕੇ ਬੈਠੇ ਸਨ । ਕੁਝ ਔਰਤਾਂ ਮਹਾਪੁਰਸ਼ਾ ਵਾਸਤੇ ਫਲ ਲੈ ਕੇ ਆਈਆਂ ਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਏਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਉਸ ਸਾਧੂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਦੋਸਤ ਵੀ ਆ ਗਿਆ। ਜਦੋ ਉਸ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਜਾਦੀਆਂ ਵੇਖੀਆ ਤਾ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਖਲੋਤਾ ਹੀ ਸਾਧੂ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਆਖਣ ਲੱਗਾ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਮੌਜਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਨਾਲ ਫਲ ਫਰੂਟ ਖਾਂਦੇ ਹੋ ਨਾਲੇ ਔਰਤਾਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋ । ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਜਦੋ ਕੋਠੇ ਦੀਆਂ ਕੱਚੀਆ ਪੌੜੀਆਂ ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਪੈਰ ਰੱਖਿਆ ਉਹ ਸਾਧੂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਤੂੰ ਪਰਸੋ ਮਰ ਜਾਣਾ ਹੈ । ਉਸ ਦੋਸਤ ਦਾ ਸਰੀਰ ਸੁਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੁਣ ਕੇ ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਹਿੰਮਤ ਕਰਕੇ ਦੂਸਰਾ ਪੈਰ ਦੂਸਰੀ ਪੌੜੀ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਸਾਧੂ ਫੇਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਤੂੰ ਸਚੀ ਪਰਸੋ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ 12 ਵਜੇ ਮਰ ਜਾਣਾ ਹੈ । ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਕੋਠੇ ਤੇ ਚੜਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਹੀ ਨਹੀ ਪਈ ਉਥੋ ਹੀ ਵਾਪਸ ਘਰ ਆ ਗਿਆ । ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਮੈਨੂੰ ਸਾਧੂ ਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ ਤੂੰ ਪਰਸੋ ਮਰ ਜਾਣਾ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਚਨ ਝੂਠੇ ਨਹੀ ਹੁੰਦੇ । ਮੈ ਸਾਧੂ ਮਹਾਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਉਹ ਆਖਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕੋਲੋ ਜੋ ਵੀ ਲਿਆ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਮਾੜਾ ਚੰਗਾ ਬੋਲਿਆ ਹੋਵੇ ਉਸ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਦਰਗਾਹ ਵਿੱਚ ਦੇਣਾ ਪੈਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਜਿਸ ਕੋਲੋ ਵੀ ਮੈ ਲਿਆ ਹੈ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਲਿਆਉ ਮੈ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀ ਸਭ ਦੇਣ ਦੇ ਕੇ ਜਾਣਾ ਹੈ । ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾੜਾ ਚੰਗਾ ਬੋਲਿਆ ਹੈ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਸੱਦ ਕੇ ਲਿਆਉ ਮੈ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲੋ ਵੀ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗ ਲਵਾਂ । ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਖਬਰ ਫੈਲ ਗਈ ਸਾਧੂ ਮਹਾਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਫਲਾਣੇ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਤੂੰ ਮਰ ਜਾਣਾ ਹੈ । ਜਦੋ ਉਹ ਦਿਨ ਆਇਆ ਉਹ ਆਦਮੀ ਡਰ ਨਾਲ ਹੀ ਮੰਜੇ ਤੇ ਪੈ ਗਿਆ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਤੇ ਕੁਝ ਹੀ ਘੰਟੇ ਬਚੇ ਹਨ । ਰਿਸਤੇਦਾਰ ਆ ਗਏ ਜਿਹੜਾ ਆਵੇ ਫਲ ਫਰੂਟ ਲੈ ਕੇ ਆਵੈ ਮਾਮੇ ਭੂਆਂ ਦੇ ਨੂੰਹ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਆਏ ਸਹੁਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਆਇਆ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚੋ ਵੀ ਸਰੀਕਾ ਆ ਗਿਆ। ਜਦੋ 12 ਵੱਜਣ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹੀ ਮਿੰਟ ਰਹਿ ਗਏ ਏਨੇ ਨੂੰ ਉਹ ਸਾਧੂ ਵੀ ਆ ਗਿਆ । ਸਾਧੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਨੂ ਆਖਣ ਲੱਗਾ ਆਲੇ ਦੁਵਾਲੇ ਵੇਖ ਕਿੰਨੇ ਫਲ ਪਏ ਹਨ । ਤੇਰੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਭਰਜਾਈਆਂ ਰਿਸਤੇਦਾਰ ਸਰੀਕਾਂ ਆਇਆ ਕੋਈ ਗੱਲ ਕਰ ਫਲ ਫਰੂਟ ਖਾਹ ਤੂੰ ਮੰਜਾਂ ਨਹੀ ਛੱਡ ਰਿਹਾ । ਉਹ ਦੋਸਤ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਆਖਣ ਲੱਗਾ ਤਹਾਨੂੰ ਭਰਜਾਈਆ ਤੇ ਫਲ ਫਰੂਟ ਸੁਝਣ ਦੇ ਆ ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣਾ ਸਿਵਾ ਬਲਦਾ ਦਿਖ ਰਿਹਾ । ਸਾਧੂ ਹੱਸ ਪਏ ਤੇ ਆਖਣ ਲੱਗੇ ਤੂੰ ਅਜੇ ਨਹੀ ਮਰਨਾਂ ਦੋਸਤ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਪਰਸੋ ਤੇ ਤੁਸੀ ਹੀ ਆਖਿਆ ਸੀ । ਸਾਧੂ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਔਰਤਾ ਤੇ ਫਲਾ ਦਾ ਕਰਕੇ ਮਖੌਲ ਕੀਤਾ ਸੀ ਮੈ ਤੈਨੂ ਸਮਝੌਣ ਦੀ ਖਾਤਿਰ ਇਹ ਆਖਿਆ ਸੀ । ਜਦੋ ਅਸੀ ਸਾਧੂ ਵਾਲੀ ਲਾਇਨ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸੀ ਸਾਡੇ ਉਸਤਾਦ ਨੇ ਇਕ ਗੱਲ ਆਖੀ ਸੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੌਤ ਚੇਤੇ ਰੱਖੀ ਕੋਈ ਵਿਕਾਰ ਤੇਰੇ ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਹੀ ਹੋਵੇਗਾ । ਜਿਸ ਤਰਾ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਫਲਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗੇ ਏਨੀਆਂ ਔਰਤਾ ਖੜੀਆ ਤੋ ਵੀ ਇਹਨਾ ਚੀਜਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀ ਗਿਆ ਸਿਰਫ ਮੌਤ ਹੀ ਚੇਤੇ ਆਉਦੀ ਸੀ । ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਮੌਤ ਚੇਤੇ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਕੋਈ ਚੀਜ ਚੰਗੀ ਨਹੀ ਲੱਗਦੀ ਸਿਰਫ ਰੱਬ ਹੀ ਚੇਤੇ ਆਉਦਾ ਹੈ ਏਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਸਲੀ ਸਾਧੂਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ।
ਐਸੇ ਹੀ ਮਹਾਨ ਸਾਧੂ ਮਹਾਪੁਰਸ਼ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਸਤੂਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲਿਆ ਦਾ ਜੀਵਨ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲਾ ਸਾਝਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਹਾ ਆਉ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪੜੀਏ ਜੀ ।
ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1866 ਨੂੰ ਜਿਲਾ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਚੀਮਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮਾਤਾ ਭੋਲੀ ਜੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਕੁੱਖ ਤੋ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਦੋਵੇ ਜੀਅ ਆਏ ਗਏ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਕਰਦੇ ਤੇ ਆਪ ਵੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਮੈ ਬਹੁਤ ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੜਿਆ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਗਲ ਸਮਝ ਆਈ ਜਿਨੇ ਵੀ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੇ ਆਏ ਉਹ ਸਿਰਫ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੇ ਆਏ ਤੇ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਜੀਵਨ ਜੀਵਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਸੀ ਉਹਨਾ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਚੰਗੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਜੀਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾ । ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਬਚਪਨ ਤੋ ਹੀ ਸੁਭਾ ਦੂਸਰੇ ਬੱਚਿਆ ਨਾਲੋ ਵੱਖ ਸੀ , ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਆਪ ਗੁਰਮੁੱਖੀ ਪੜਨ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਗੁਰਦੁਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣਾ ਬਾਣੀ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਰਵਨ ਕਰਨਾ । ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਪਾਸੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸੰਥਿਆ ਲੈਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹਰ ਵੇਲੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਸੰਨ 1884 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਇਕ ਬੰਦਾ ਜੋ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸੀ ਉਹ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਉਸ ਸੂਬੇਦਾਰ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਮਨ ਵੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਲਈ ਕੀਤਾ । ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ , ਘਰ ਦੀ ਜਮੀਨ ਜਇਆਦਾਦ ਬਹੁਤ ਸੀ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਤਾ ਮਨ ਨਾ ਮੰਨਿਆ ਫੇਰ ਪਿਤਾ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸਾਇਦ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਮਨ ਦੁਨੀਆਂਦਾਰੀ ਵੱਲ ਹੋ ਜਾਵੇ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਭਰਤੀ ਲਈ ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਫੇਰ ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 54 ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ , ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਇਹ ਕਨੂੰਨ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖ , ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋਵੇਗਾ ਉਸ ਨੂੰ ਲਾਜਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕਣਾ ਪੈਦਾ ਸੀ । ਕਿਉਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਸਿੱਖ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕਦਾ ਹੈ ਉਹ ਵਧੇਰੇ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਨੇਕ ਇਨਸਾਨ ਬਣ ਜਾਦਾ ਹੈ । ਫੇਰ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆ ਪਾਸੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ।
ਡਿਊਟੀ ਕਰਦਿਆ ਵੀ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਹਰ ਵੇਲੇ ਧਿਆਨ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਚਾਰ ਸਾਲ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਿਆ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਗਿਆ । ਫੇਰ ਇਕ ਦਿਨ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਚਲਾਣੇ ਦੀ ਖਬਰ ਮਿਲੀ , ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋ ਬਾਅਦ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚੋ ਨਾਮ ਕਟਵਾ ਕੇ ਹਜੂਰ ਸਾਹਿਬ ਨੰਦੇੜ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਥੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਮੇਲ ਸੱਚਖੰਡ ਹਜੂਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਹੈਡ ਪੁਜਾਰੀ ਭਾਈ ਨਾਨੂੰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਭਾਈ ਨਾਨੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬੁੰਗੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਖਿਆ । ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਹਜੂਰ ਸਾਹਿਬ ਰਹਿ ਕੇ ਬਹੁਤ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਇਕ ਦਿਨ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਲਈ ਬੁਹਤ ਬੇਨਤੀਆ ਕੀਤੀਆਂ । ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਭਗਤੀ ਤੋ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਤੇ ਸੰਤ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਰਤੱਖ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਰਵਾਉ । ਸੰਤ ਜੀ ਨੰਦੇੜ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੋ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਆਉਦਿਆ ਬਹੁਤ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਆਏ । ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆ ਕੇ ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਹਜਾਰਾ ਹੀ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਇਆ ਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ। 1901 ਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਗੁਰਦੁਵਾਰਾ ਮਸਤੂਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਤੇ ਏਥੇ ਹੀ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਕਰਵਾਉਦੇ ਰਹੇ । ਜੇ ਮੈ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖਣੀ ਸੁਰੂ ਕਰ ਤੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਾ ਆ ਸਕੇ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਲੰਮਾ ਨਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਸੰਤਾ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ਵੱਲ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਲਦਾ ਹਾ । ਸੰਨ 1926 ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਗੱਲ ਹੈ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਦਮਦਮਾ ਸਹਿਬ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਮਗਰੋ ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ ਵੈਰਾਗਮਈ ਪੜੇ ਜਿਵੇ ਨਦੀਆ ਵਾਹ ਵਿਛੁੰਨਿਆ ਮੇਲਾ ਸੰਜੋਗੀ ਰਾਮ ।। ਫੇਰ ਦਮਦਮਾ ਸਹਿਬ ਤੋ ਚਲ ਕੇ ਗੁਜਰਾਵਾਲਾ , ਪਹਿਲਗਾਮ , ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਆਪ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚੇ । ਆਪ ਜੀ ਜਿਸ ਜਿਥੇ ਵੀ ਦੀਵਾਨ ਲਗਾਉਦੇ ਸੰਗਤਾ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਇਆ ਕਰਦੇ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵੈਰਾਗਮਈ ਸ਼ਬਦ ਪੜਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਸਾਉਣ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਸੀ ਆਪ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਕਰਕੇ ਬੈਠੇ ਸਨ , ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੱਪ ਦੀਵਾਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੰਤਾ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਇਸ ਨੂੰ ਨਾ ਰੋਕੋ ਆ ਲੈਣ ਦਿਉ ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਪੁਰਾਣਾ ਹਿਸਾਬ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਸਾਡੇ ਨਾਲ । ਜਦੋ ਸੱਪ ਸੰਤਾਂ ਪਾਸ ਆਇਆ ਤਾ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਚਰਨ ਅੱਗੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੱਪ ਨੇ ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਤੇ ਡੰਗ ਮਾਰਿਆ । ਅੰਗੂਠੇ ਦੇ ਥੱਲੇ ਇਕ ਛਾਲਾ ਜਿਹਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਡਾਕਟਰ ਪਾਸ ਜਾਣ ਲਈ ਆਖਿਆ ਪਰ ਸੰਤਾ ਨੇ ਨਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਸੰਤਾ ਦੇ ਹੁਕਮ ਤੋ ਉਲਟ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਡਾਕਟਰ ਸੱਦਿਆ ਤੇ ਸੰਤਾ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਨੂੰ ਚੀਰਾ ਦਿਵਾ ਦਿੱਤਾ ਉਸ ਤੋ ਬਾਅਦ ਸੰਤਾ ਦੇ ਦਰਦ ਵੱਧ ਗਈ । ਫੇਰ ਦੂਸਰਾ ਡਾਕਟਰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਉਸ ਨੇ ਅੰਗੂਠੇ ਦੇ ਜਖਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਗਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਅਰਾਮ ਆਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਜਖਮ ਵੱਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਇਆ ਪਰ ਸੰਤਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੇ ਕੋਈ ਡਰ ਭੈ ਨਹੀ ਸੀ ਪਹਿਲਾ ਵਾਗ ਹੀ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਖਿੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਫੇਰ ਆਪ ਦਿੱਲੀ ਤੋ ਗੁਰੂਸਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਇਥੇ ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਕੇ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ । ਹਰ ਰੋਜ ਡਾਕਟਰ ਤੇ ਵੈਦ ਸੰਤਾਂ ਪਾਸ ਆਉਦੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸੰਤ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁਣ ਇਹ ਠੀਕ ਨਹੀ ਹੋਣਾ ਤੁਸੀ ਨਾ ਖੇਚਲ ਕਰਿਆ ਕਰੋ । ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਮਾਘੀ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਲਾਇਆ ਵੈਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਤੋ ਲੈ ਕੇ ਹਰ ਦੀਵਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਵੈਰਾਗਮਈ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਪੜਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਅਖੀਰ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਦਸਿਆ ਹੁਣ ਸਾਡਾ ਜਾਣ ਦਾ ਸਮਾ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਨਾ ਮਿਲਣ ਆਵੇ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਬੁਲਾਵੇ ਆਪ ਜੀ ਕੁਠੀਆ ਦਾ ਦਰਵਾਜਾ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਏ । ਤੇ 1927 ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪੰਜ ਭੂਤਕ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਪਵਿਤਰ ਗੋਂਦ ਵਿਚ ਜਾ ਬਿਰਾਜੇ ।
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ ।

ਅੰਗ : 845

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮਹਲਾ ੫ ਛੰਤ
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
ਮੰਗਲ ਸਾਜੁ ਭਇਆ ਪ੍ਰਭੁ ਅਪਨਾ ਗਾਇਆ ਰਾਮ ॥ ਅਬਿਨਾਸੀ ਵਰੁ ਸੁਣਿਆ ਮਨਿ ਉਪਜਿਆ ਚਾਇਆ ਰਾਮ ॥ ਮਨਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਾਗੈ ਵਡੈ ਭਾਗੈ ਕਬ ਮਿਲੀਐ ਪੂਰਨ ਪਤੇ ॥ ਸਹਜੇ ਸਮਾਈਐ ਗੋਵਿੰਦੁ ਪਾਈਐ ਦੇਹੁ ਸਖੀਏ ਮੋਹਿ ਮਤੇ ॥ ਦਿਨੁ ਰੈਣਿ ਠਾਢੀ ਕਰਉ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਭੁ ਕਵਨ ਜੁਗਤੀ ਪਾਇਆ ॥ ਬਿਨਵੰਤਿ ਨਾਨਕ ਕਰਹੁ ਕਿਰਪਾ ਲੈਹੁ ਮੋਹਿ ਲੜਿ ਲਾਇਆ ॥੧॥ ਭਇਆ ਸਮਾਹੜਾ ਹਰਿ ਰਤਨੁ ਵਿਸਾਹਾ ਰਾਮ ॥ ਖੋਜੀ ਖੋਜਿ ਲਧਾ ਹਰਿ ਸੰਤਨ ਪਾਹਾ ਰਾਮ ॥ ਮਿਲੇ ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਦਇਆ ਧਾਰੇ ਕਥਹਿ ਅਕਥ ਬੀਚਾਰੋ ॥ ਇਕ ਚਿਤਿ ਇਕ ਮਨਿ ਧਿਆਇ ਸੁਆਮੀ ਲਾਇ ਪ੍ਰੀਤਿ ਪਿਆਰੋ ॥ ਕਰ ਜੋੜਿ ਪ੍ਰਭ ਪਹਿ ਕਰਿ ਬਿਨੰਤੀ ਮਿਲੈ ਹਰਿ ਜਸੁ ਲਾਹਾ ॥ ਬਿਨਵੰਤਿ ਨਾਨਕ ਦਾਸੁ ਤੇਰਾ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਭੁ ਅਗਮ ਅਥਾਹਾ ॥੨॥ ਸਾਹਾ ਅਟਲੁ ਗਣਿਆ ਪੂਰਨ ਸੰਜੋਗੋ ਰਾਮ ॥ ਸੁਖਹ ਸਮੂਹ ਭਇਆ ਗਇਆ ਵਿਜੋਗੋ ਰਾਮ ॥ ਮਿਲਿ ਸੰਤ ਆਏ ਪ੍ਰਭ ਧਿਆਏ ਬਣੇ ਅਚਰਜ ਜਾਞੀਆਂ ॥ ਮਿਲਿ ਇਕਤ੍ਰ ਹੋਏ ਸਹਜਿ ਢੋਏ ਮਨਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਉਪਜੀ ਮਾਞੀਆ ॥ ਮਿਲਿ ਜੋਤਿ ਜੋਤੀ ਓਤਿ ਪੋਤੀ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸਭਿ ਰਸ ਭੋਗੋ ॥ ਬਿਨਵੰਤਿ ਨਾਨਕ ਸਭ ਸੰਤਿ ਮੇਲੀ ਪ੍ਰਭੁ ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਜੋਗੋ ॥੩॥ ਭਵਨੁ ਸੁਹਾਵੜਾ ਧਰਤਿ ਸਭਾਗੀ ਰਾਮ ॥ ਪ੍ਰਭੁ ਘਰਿ ਆਇਅੜਾ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਲਾਗੀ ਰਾਮ ॥ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਲਾਗੀ ਸਹਜਿ ਜਾਗੀ ਸਗਲ ਇਛਾ ਪੁੰਨੀਆ ॥ ਮੇਰੀ ਆਸ ਪੂਰੀ ਸੰਤ ਧੂਰੀ ਹਰਿ ਮਿਲੇ ਕੰਤ ਵਿਛੁੰਨਿਆ ॥ ਆਨੰਦ ਅਨਦਿਨੁ ਵਜਹਿ ਵਾਜੇ ਅਹੰ ਮਤਿ ਮਨ ਕੀ ਤਿਆਗੀ ॥ ਬਿਨਵੰਤਿ ਨਾਨਕ ਸਰਣਿ ਸੁਆਮੀ ਸੰਤਸੰਗਿ ਲਿਵ ਲਾਗੀ ॥੪॥੧॥

ਅਰਥ : ਹੇ ਸਹੇਲੀਏ! ਪਿਆਰੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦਾ ਗੀਤ ਗਾਵਿਆਂ (ਮਨ ਵਿਚ) ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾ ਰੰਗ-ਢੰਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਕਦੇ ਨਾਹ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਖਸਮ-ਪ੍ਰਭੂ (ਦਾ ਨਾਮ) ਸੁਣਿਆਂ ਮਨ ਵਿਚ ਚਾਉ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । (ਜਦੋਂ) ਵੱਡੀ ਕਿਸਮਤ ਨਾਲ (ਕਿਸੇ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੇ) ਮਨ ਵਿਚ ਪਰਮਾਤਮਾ-ਪਤੀ ਦਾ ਪਿਆਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, (ਤਦੋਂ ਉਹ ਉਤਾਵਲੀ ਹੋ ਹੋ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ) ਸਾਰੇ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਮਿਲਿਆ ਜਾ ਸਕੇਗਾ । (ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਗੋਂ ਇਹ ਉੱਤਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ—ਜੇ) ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ ਲੀਨ ਰਹੀਏ ਤਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ-ਪਤੀ ਮਿਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । (ਉਹ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੀ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਮੁੜ ਮੁੜ ਪੁੱਛਦੀ ਹੈ—) ਹੇ ਸਹੇਲੀਏ! ਮੈਨੂੰ ਮਤਿ ਦੇਹਿ, ਕਿ ਕਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ (ਹੇ ਸਹੇਲੀਏ! ਦੱਸ) ਮੈਂ ਦਿਨ ਰਾਤ ਖਲੋਤੀ ਤੇਰੀ ਸੇਵਾ ਕਰਾਂਗੀ । ਨਾਨਕ (ਭੀ) ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ—(ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ) ਮਿਹਰ ਕਰ, (ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ) ਲੜ ਨਾਲ ਲਾਈ ਰੱਖ ।੧। ਹੇ ਭਾਈ! (ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਕੀਮਤੀ ਰਤਨ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਇਹ) ਹਰਿ-ਨਾਮ ਵਿਹਾਝਦਾ ਹੈ, (ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ) ਧੀਰਜ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਇਹ ਨਾਮ-ਰਤਨ (ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ) ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਭਾਲ ਕਰ ਕੇ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਪਾਸੋਂ ਹੀ ਹਾਸਲ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਵਡ-ਭਾਗੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪਿਆਰੇ ਸੰਤ ਜਨ ਮਿਲ ਪੈਂਦੇ ਹਨ, (ਉਹੀ) ਮਿਹਰ ਕਰ ਕੇ (ਉਸ ਨੂੰ) ਅਕੱਥ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾਂਦੇ ਹਨ । ਹੇ ਭਾਈ! (ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ) ਸੁਰਤਿ ਜੋੜ ਕੇ, ਮਨ ਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਚਰਨਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਪਾ ਕੇ (ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ) ਨਾਮ ਸਿਮਰਿਆ ਕਰ । ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ ਤੇ (ਦੋਵੇਂ) ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਿਆ ਕਰ । (ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਨਿੱਤ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੀ) ਖੱਟੀ (ਵਜੋਂ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ (ਦੀ ਦਾਤਿ) ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਹੇ ਅਪਹੁੰਚ ਤੇ ਆਥਾਹ ਪ੍ਰਭੂ! ਨਾਨਕ (ਤੇਰੇ ਦਰ ਤੇ) ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ—ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਦਾਸ ਹਾਂ, ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਮਾਲਕ ਹੈਂ (ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੀ ਦਾਤਿ ਬਖ਼ਸ਼) ।੨। (ਕੁੜੀ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਮੁਹੂਰਤ ਮਿਥਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਲਾੜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਂਞੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਲੜਕੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਢੁਕਦੇ ਹਨ, ਲੜਕੀ ਦੇ ਸਨ-ਬੰਧੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਉਸ ਵੇਲੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਾਂਞੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹ ਕਈ ਸੁਆਦਲੇ ਭੋਜਨ ਖੁਆਂਦੇ ਹਨ । ਪਾਂਧਾ ਲਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਲੜਕੇ ਲੜਕੀ ਦਾ ਮੇਲ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ) । (ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਦੀ ਬਰਕਤ ਨਾਲ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਦਾ) ਕਦੇ ਨਾਹ ਖੁੰਝਣ ਵਾਲਾ ਮੁਹੂਰਤ ਸੋਧਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । (ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਦਾ) ਪੂਰਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ (ਵਿਆਹ) ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, (ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ) ਸਾਰੇ ਸੁਖ ਆ ਵੱਸਦੇ ਹਨ (ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਨਾਲੋਂ ਉਸਦਾ) ਵਿਛੋੜਾ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੰਤ ਜਨ ਮਿਲ ਕੇ (ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ) ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਨਾਲ ਮਿਲਾਣ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਸਤਸੰਗੀ) ਅਸਚਰਜ ਜਾਂਞੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । (ਸੰਤ ਜਨ) ਮਿਲ ਕੇ (ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ) ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ (ਟਿਕਦੇ ਹਨ, ਮਾਨੋ, ਲੜਕੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰ) ਢੁਕਾਉ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, (ਜਿਵੇਂ,) ਲੜਕੀ ਦੇ ਸਨਬੰਧੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਚਾਉ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਤਿਵੇਂ, ਜਿੰਦ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ, ਸਾਰੇ ਗਿਆਨ-ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) । (ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਦੇ ਪਰਤਾਪ ਨਾਲ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੀ) ਜਿੰਦ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਜੋਤਿ ਵਿਚ ਮਿਲ ਕੇ ਤਾਣੇ-ਪੇਟੇ ਵਾਂਗ ਇਕ-ਮਿਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ ਜਾਂਞੀਆਂ ਮਾਂਞੀਆਂ ਨੂੰ) ਸਾਰੇ ਸੁਆਦਲੇ ਭੋਜਨ ਛਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, (ਤਿਵੇਂ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ-ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਨਾਨਕ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ—(ਇਹ ਸਾਰੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਹੀ ਮਿਹਰ ਹੈ) ਗੁਰੂ-ਸੰਤ ਨੇ (ਸਰਨ ਪਈ) ਸਾਰੀ ਲੁਕਾਈ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਜਗਤ ਦਾ ਮੂਲ ਸਭਨਾਂ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਮਿਲਾਇਆ ਹੈ ।੩। (ਜਿਹੜੀ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ) ਗੁਰੂ ਦੀ ਚਰਨੀਂ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ (ਹਿਰਦੇ-) ਘਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਆ ਬੈਠਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ (ਸਰੀਰ-) ਭਵਨ ਸੋਹਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ (ਹਿਰਦਾ-) ਧਰਤੀ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । (ਜਿਹੜੀ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ) ਗੁਰੂ ਦੀ ਚਰਨੀਂ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ (ਟਿਕ ਕੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹੱਲਿਆਂ ਵਲੋਂ) ਸੁਚੇਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਇੱਛਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਦੀ ਚਰਨ-ਧੂੜ ਦੇ ਪਰਤਾਪ ਨਾਲ (ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ) ਮਮਤਾ ਵਧਾਣ ਵਾਲੀ ਆਸ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਚਿਰਾਂ ਦੇ ਵਿਛੁੜੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਭੂ-ਕੰਤ ਜੀ ਮਿਲ ਪੈਂਦੇ ਹਨ । ਨਾਨਕ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ—(ਗੁਰੂ ਦੀ ਚਰਨੀਂ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੇ ਅੰਦਰ) ਹਰ ਵੇਲੇ ਆਤਮਕ ਆਨੰਦ ਦੇ ਵਾਜੇ ਵੱਜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ (ਜਿਸ ਦਾ ਸਦਕਾ ਉਹ ਆਪਣੇ) ਮਨ ਦੀ ਹਉਮੈ ਵਾਲੀ ਮਤਿ ਤਿਆਗ ਦੇਂਦੀ ਹੈ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਸੁਰਤਿ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪਈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।੪।੧।

सोरठि महला ५ ॥ गई बहोड़ु बंदी छोड़ु निरंकारु दुखदारी ॥ करमु न जाणा धरमु न जाणा लोभी माइआधारी ॥ नामु परिओ भगतु गोविंद का इह राखहु पैज तुमारी ॥१॥ हरि जीउ निमाणिआ तू माणु ॥ निचीजिआ चीज करे मेरा गोविंदु तेरी कुदरति कउ कुरबाणु ॥ रहाउ ॥ जैसा बालकु भाइ सुभाई लख अपराध कमावै ॥ करि उपदेसु झिड़के बहु भाती बहुड़ि पिता गलि लावै ॥ पिछले अउगुण बखसि लए प्रभु आगै मारगि पावै ॥२॥ हरि अंतरजामी सभ बिधि जाणै ता किसु पहि आखि सुणाईऐ ॥ कहणै कथनि न भीजै गोबिंदु हरि भावै पैज रखाईऐ ॥ अवर ओट मै सगली देखी इक तेरी ओट रहाईऐ ॥३॥ होइ दइआलु किरपालु प्रभु ठाकुरु आपे सुणै बेनंती ॥ पूरा सतगुरु मेलि मिलावै सभ चूकै मन की चिंती ॥ हरि हरि नामु अवखदु मुखि पाइआ जन नानक सुखि वसंती ॥४॥१२॥६२॥

अर्थ: हे प्रभू! तूँ (आत्मिक जीवन की) लुप्त हो चुकी (रास-पूँजी) को वापिस दिलाने वाला हैं, तुँ (विकारों की) कैद से छुड़ाने वाला हैं, तेरा कोई खास स्वरूप बयान नहीं किया जा सकता, तूँ (जीवों को दुःख में धीरज देने वाला हैं। हे प्रभू! मैं कोई अच्छा कर्म कोई अच्छा धर्म करना नहीं जनता, मैं लोभ में फँसा रहता हूँ, मैं माया के मोह में ग्रस्त रहता हूँ। परन्तु हे प्रभू! मेरा नाम “गोबिंद का भगत” पड़ चुका है। सो, अब तूँ अपने नाम की आप लाज रख ॥१॥ हे प्रभू जी! तूँ उन लोगो को मान देता हैं, जिनका कोई मान नहीं करता। मैं तेरी ताकत से सदके जाता हूँ। हे भाई! मेरा गोबिंद नाकाम और नकारे गए लोगों को भी आदर के योग्य बना देता है ॥ रहाउ ॥ हे भाई! जैसे कोई बच्चा अपनी लग्न अनुसार स्वभाव अनुसार लाखों गलतियाँ करता है, उस का पिता उस को शिक्षा दे दे कर कई तरीकों से झिड़कता भी है, परन्तु फिर अपने गल से (उस को) लगा लेता है, इसी तरह प्रभू-पिता भी जीवों के पिछले गुनाह बख़्श लेता है, और आगे के लिए (जीवन के) ठीक रास्ते पर पा देता है ॥२॥ हे भाई! परमात्मा प्रत्येक के दिल की जानने वाला है, (जीवों की) प्रत्येक (आत्मिक) हालत को जानता है। (उस को छोड़ कर) अन्य किस पास (अपनी हालत) कह कर सुनाई जा सकती है ? हे भाई! परमात्मा केवल जुबानी बातों से ख़ुश नहीं होता। (कार्या कर के जो मनुष्य) परमात्मा को अच्छा लग जाता है, उस की वह इज़्ज़त रख लेता है। हे प्रभू! मैं अन्य सभी आसरे देख लिए हैं, मैं एक तेरा आसरा ही रखा हुआ है ॥३॥ हे भाई! मालिक-प्रभू दयावान हो कर कृपाल हो कर आप ही (जिस मनुष्य की) बेनती सुन लेता है, उसको पूरा गुरू मिला देता है (इस तरह, उस मनुष्य के) मन की प्रत्येक चिंता ख़त्म हो जाती है। दास नानक जी! (कहो – गुरू जिस मनुष्य के) मुँह में परमात्मा की नाम-दवाई पा देता है, वह मनुष्य आत्मिक आनंद में जीवन बितीत करता है ॥४॥१२॥६२॥

ਅੰਗ : 624

ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਗਈ ਬਹੋੜੁ ਬੰਦੀ ਛੋੜੁ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਦੁਖਦਾਰੀ ॥ ਕਰਮੁ ਨ ਜਾਣਾ ਧਰਮੁ ਨ ਜਾਣਾ ਲੋਭੀ ਮਾਇਆਧਾਰੀ ॥ ਨਾਮੁ ਪਰਿਓ ਭਗਤੁ ਗੋਵਿੰਦ ਕਾ ਇਹ ਰਾਖਹੁ ਪੈਜ ਤੁਮਾਰੀ ॥੧॥ ਹਰਿ ਜੀਉ ਨਿਮਾਣਿਆ ਤੂ ਮਾਣੁ ॥ ਨਿਚੀਜਿਆ ਚੀਜ ਕਰੇ ਮੇਰਾ ਗੋਵਿੰਦੁ ਤੇਰੀ ਕੁਦਰਤਿ ਕਉ ਕੁਰਬਾਣੁ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜੈਸਾ ਬਾਲਕੁ ਭਾਇ ਸੁਭਾਈ ਲਖ ਅਪਰਾਧ ਕਮਾਵੈ ॥ ਕਰਿ ਉਪਦੇਸੁ ਝਿੜਕੇ ਬਹੁ ਭਾਤੀ ਬਹੁੜਿ ਪਿਤਾ ਗਲਿ ਲਾਵੈ ॥ ਪਿਛਲੇ ਅਉਗੁਣ ਬਖਸਿ ਲਏ ਪ੍ਰਭੁ ਆਗੈ ਮਾਰਗਿ ਪਾਵੈ ॥੨॥ ਹਰਿ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਸਭ ਬਿਧਿ ਜਾਣੈ ਤਾ ਕਿਸੁ ਪਹਿ ਆਖਿ ਸੁਣਾਈਐ ॥ ਕਹਣੈ ਕਥਨਿ ਨ ਭੀਜੈ ਗੋਬਿੰਦੁ ਹਰਿ ਭਾਵੈ ਪੈਜ ਰਖਾਈਐ ॥ ਅਵਰ ਓਟ ਮੈ ਸਗਲੀ ਦੇਖੀ ਇਕ ਤੇਰੀ ਓਟ ਰਹਾਈਐ ॥੩॥ ਹੋਇ ਦਇਆਲੁ ਕਿਰਪਾਲੁ ਪ੍ਰਭੁ ਠਾਕੁਰੁ ਆਪੇ ਸੁਣੈ ਬੇਨੰਤੀ ॥ ਪੂਰਾ ਸਤਗੁਰੁ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਵੈ ਸਭ ਚੂਕੈ ਮਨ ਕੀ ਚਿੰਤੀ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅਵਖਦੁ ਮੁਖਿ ਪਾਇਆ ਜਨ ਨਾਨਕ ਸੁਖਿ ਵਸੰਤੀ ॥੪॥੧੨॥੬੨॥

ਅਰਥ : ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ (ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੀ) ਗਵਾਚੀ ਹੋਈ (ਰਾਸਿ-ਪੂੰਜੀ) ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਦਿਵਾਣ ਵਾਲਾ ਹੈਂ, ਤੂੰ (ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ) ਕੈਦ ਵਿਚੋਂ ਛੁਡਾਣ ਵਾਲਾ ਹੈਂ, ਤੇਰਾ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ ਸਰੂਪ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਤੂੰ (ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ) ਦੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਢਾਰਸ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈਂ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਮੈਂ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਕਰਮ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਧਰਮ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ, ਮੈਂ ਲੋਭ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਵਿਚ ਗ੍ਰਸਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਪਰ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਮੇਰਾ ਨਾਮ ‘ਗੋਬਿੰਦ ਦਾ ਭਗਤ’ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੋ, ਹੁਣ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੀ ਆਪ ਲਾਜ ਰੱਖ ॥੧॥ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ! ਤੂੰ ਉਹਨਾਂ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦੇਂਦਾ ਹੈਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਮਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਤਾਕਤ ਤੋਂ ਸਦਕੇ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਹੇ ਭਾਈ! ਮੇਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਨਕਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਭੀ ਆਦਰ-ਜੋਗ ਬਣਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਆਪਣੀ ਲਗਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸੁਭਾਵ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਖਾਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਪਿਉ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਦੇ ਕੇ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਝਿੜਕਦਾ ਭੀ ਹੈ, ਪਰ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਗਲ ਨਾਲ (ਉਸ ਨੂੰ) ਲਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਿਤਾ ਭੀ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਗੁਨਾਹ ਬਖ਼ਸ਼ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਅਗਾਂਹ ਵਾਸਤੇ (ਜੀਵਨ ਦੇ) ਠੀਕ ਰਸਤੇ ਉਤੇ ਪਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ॥੨॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਪਰਮਾਤਮਾ ਹਰੇਕ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਜਾਣਨ ਵਾਲਾ ਹੈ, (ਜੀਵਾਂ ਦੀ) ਹਰੇਕ (ਆਤਮਕ) ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। (ਉਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ) ਹੋਰ ਕਿਸ ਪਾਸ (ਆਪਣੀ ਬਿਰਥਾ) ਆਖ ਕੇ ਸੁਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਹੇ ਭਾਈ! ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਿਰੀਆਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। (ਕਰਣੀ ਕਰ ਕੇ ਜੇਹੜਾ ਮਨੁੱਖ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਉਹ ਇੱਜ਼ਤ ਰੱਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਮੈਂ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਆਸਰੇ ਵੇਖ ਲਏ ਹਨ, ਮੈਂ ਇਕ ਤੇਰਾ ਆਸਰਾ ਹੀ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ॥੩॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ ਦਇਆਵਾਨ ਹੋ ਕੇ ਕਿਰਪਾਲ ਹੋ ਕੇ ਆਪ ਹੀ (ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੀ) ਬੇਨਤੀ ਸੁਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਗੁਰੂ ਮਿਲਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ (ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ) ਮਨ ਦੀ ਹਰੇਕ ਚਿੰਤਾ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦਾਸ ਨਾਨਕ ਜੀ! (ਆਖੋ – ਗੁਰੂ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ) ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ-ਦਵਾਈ ਪਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਆਤਮਕ ਆਨੰਦ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਬਿਤੀਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ॥੪॥੧੨॥੬੨॥