( ਸ਼ਹੀਦ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ )
ਵੈਰੋਵਾਲ ਦਾ ਇਕ ਸ਼ਿਵ ਦਿਆਲ ਕਰਾੜ ਸੀ । ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮਹਾਨ ਹੱਟ ਦਾ ਮਾਲਕ ਦੇ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਲੋਕੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸ਼ਿਬੂ ਸ਼ਾਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਚੋਹਲੇ ਵਾਲੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਸਨ । ਇਸ ਦੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਰਾਸ਼ਨ ਪਾਣੀ ਵੀ ਰਾਤ ਬਰਾਤੇ ਸਿੱਖ ਵੈਰੋਵਾਲ ਤੋਂ ਲਿਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਸ਼ਿਬੂ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨਿਹਾਲੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦਾ ਹੱਥ ਵੰਡਾਉਦੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਕੁੜੀ ਪੈਦਾ ਹੋਈ । ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਕੰਵਲ ਨੈਣੀ ਰਖਿਆ ਗਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾ ਸਨ । ਇਹ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੁਟਿਆਰ ਹੋ ਗਈ । ਇਸ ਨੂੰ ਜਰਵਾਣਿਆਂ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਬਾਹਰ ਨਾਂ ਕੱਢਦੇ । ਨਿਹਾਲੀ ਰਾਤ ਬਰਾਤੇ ਸੌਦਾ ਲੈਣ ਆਏ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਅਤਿਆਚਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਤੇ ਸਿੱਖ ਜੁਲਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਤ ਬਰਾਤੇ ਸੋਧਾ ਲਾ ਜਾਂਦੇ । ਪਿੰਡ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਜਿਹੜਾ ਕੇ ਵੈਰੋਵਾਲ ਵਾਂਗ ਦਰਿਆ ਬਿਆਸ ਦੇ ਢਾਹੇ ਪੂਰ ਅਸਥਿਤ ਹੈ । ਇਕ ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਆਏ ਜਲਾਲਦੀਨ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਬਾਬਰ ਦੇ ਨਾਲ ਆਇਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾ ਤੇ ਵਸਾਇਆ ਸੀ । ਇਸ ਨੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਹ ਨਗਰ ਵਸਾ ਕੇ ਇਕ ਪੱਕਾ ਕਿਲਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ੫੦ ਪਿੰਡ ਸਨ । ਇਸ ਦੇ ਖਾਨਦਾਨ ਵਿੱਚ ਇਕ ਸ਼ਮੀਰਾ ਅਲੀ ਮੀਰ ਮਨੂੰ ਦੇ ਵੇਲੇ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਹ ਬੜਾ ਦੁਰਾਚਾਰੀ ਤੇ ਹਰ ਵਕਤ ਸ਼ਰਾਬ ਵਿੱਚ ਮਸਤ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਵੇਸਵਾ ਦਾ ਨਾਚ ਤੇ ਗਾਣਾ ਸੁਣਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਦਾਅ ਲੱਗਦਾ ਤੇ ਢਾਹੇ ਵਿਚ ਝਲ ਵਿਚੋਂ ਲੁਕੇ ਕਿਸੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਮੀਰ ਮਨੂੰ ਪਾਸ ਭੇਜ ਇਨਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਇਨਾਮ ਲੈਂਦਾ । ਇਸ ਨੇ ਕਈ ਬਦਮਾਸ਼ ਤੇ ਗੁੰਡੇ ਚਾਟੜੇ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਦੀ ਮਲਗੁਜ਼ਾਰ ਵਿਚੋਂ ਮਾਮਲਾ ਉਗਰਾਹ ਕੇ ਦੇਂਦੇ ਤੇ ਆਪ ਮਨ ਮਾਨੀਆਂ ਕਰਦੇ । ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਇਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਦੇ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਖੁਸ਼ ਕਰਦਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਇਕ ਧੀਰੂ ਮਲ , ਧੀਰੂ ਕਰਕੇ ਵੈਰੋਵਾਲ ਦਾ ਹਿੰਦੂ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਧੀਰੂ ਵੀ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਕੁੜੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸ਼ਮੀਰੇ ਨੂੰ ਦਸ ਪਾਉਂਦਾ ਕਈ ਵਾਰੀ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੈਰੋਵਾਲ ਦੀ ਨਿਹਾਲੀ ਰਾਹੀ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਕਿ ਅਮਕੇ ਹਿੰਦੂ ਦੀ ਫਲਾਨੇ ਪਿੰਡੋ ਕੁੜੀ ਚੁੱਕੀ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਫਲਾਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੇ ਘਰ ਪਾ ਲਈ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਹਿੰਦੂਆਂਨੀ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾ , ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਭੇਜਦਾ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦਾ ਡੰਡ ਦੇਂਦਾ । ਹੁਣ ਕੰਵਲ ਨੈਣੀ ਜੁਆਨ ਹੋਈ ਤਾਂ ਧੀਰੂ ਨੇ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਸ਼ਮੀਰੇ ਨੂੰ ਇਸ ਸੁੰਦਰੀ ਦੀ ਦੱਸ ਪਾਈ ਤੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਉਹ ਜਿਸ ਦਿਨ ਇਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਸ਼ਿਬੂ ਹੱਟੀ ਤੇ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਗਾ ਦੱਸੇਗਾ ਤਾਂ ਕਿ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਰੁਕਾਵਟ ਤੋਂ ਕੰਵਲ ਨੈਣੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਘਰੋਂ ਚੁੱਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਸੋ ਇਕ ਦਿਨ ਸ਼ਿਬੂ ਜੰਡਿਆਲੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਗੱਡ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਹੱਟੀ ਦਾ ਸਮਾਨ ਆਦਿ ਲੈਣ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਧੀਰੂ ਨੇ ਸ਼ਮੀਰੇ ਨੂੰ ਸ਼ਿਬੂ ਦੀ ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਗਏ ਦੀ ਖਬਰ ਦੇ ਕੇ ਕੰਵਲ ਨੈਣੀ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣ ਦੀ ਵਿਉਂਤ ਦੱਸੀ । ਸ਼ਮੀਰਾ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਗੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ( ਹਸਦੀ ਖੇਡਦੀ ਕੂੰਜ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ ਪੈਣ ਵਾਂਗ ) ਰੋਂਦੀ ਕੁਰਲਾਂਦੀ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਲਕੀ ਵਿਚ ਨੂੜ ਕੇ ਬੰਨ ਕੇ ਵੈਰੋਵਾਲ ਤੋਂ ਲੈ ਗਏ । ਹਰਨਾਮਾ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸ਼ਿਬੂ ਦਾ ਭਤੀਜਾ ਸੀ ਅਗਲਵਾਂਡੀ ਸਰਲੀ ਦੇ ਲਾਗੇ ਜਾ ਮਿਲਿਆ ਉਹ ਜੰਡਿਆਲੇ ਤੋਂ ਗੱਡੇ ਤੇ ਸੌਦਾ ਪੱਤਾ ਲਈ ਆਉਂਦਾ ਸੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਹਾਲ ਰੋਂਦੇ ਕੁਰਲਾਂਦੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ । ਸ਼ਿਬੂ ਨੇ ਹਰਨਾਮ ਦਾਸ ਨੂੰ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਘੋੜੀ ਤੇ ਸਵਾਰ ਸੀ ਨੂੰ ਦਰਿਆ ਬਿਆਸ ਦੇ ਝੱਲ ਵਿਚ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਚੋਹਲੇ ਵਾਲੇ ਵਲ ਇਕ ਰੁੱਕਾ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਜਿਆ । ਹਰਨਾਮ ਦਾਸ ਘੋੜਾ – ਦੌੜਾ ਕੇ ਝਲ ਵਿਚੋਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਹ ਰੁੱਕਾ ਦਿਤਾ । ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ , ਦਸ ਬਾਰਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਜਲਾਲਬਾਦ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ । ਉਧਰ ਸ਼ਮੀਰਾ ਸ਼ਰਾਬ ਵਿਚ ਬਦਮਸਤ ਵੇਸਵਾ ਦਾ ਨਾਚ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਸਿੰਘਾਂ ਜਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਘੇਰਿਆ । ਬਾਹਰ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਚੌਕੀਦਾਰ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਤੋਤੇ ਉਡ ਗਏ ਲੱਗੇ ਡਰ ਕੇ ਕੰਬਨ । ਜਦੋਂ ਭਜਨ ਲੱਗੇ ਤੇ ਇਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਘੋੜੇ ਤੋਂ ਉਤਰ ਇਕ ਦੀ ਗਚੀਓਂ ਫੜ ਕੇ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ” ਕਿਥੇ ਹੈ ਤੁਹਾਡਾ ਨੰਬਰਦਾਰ ਸ਼ਮੀਰਾ । ਉਸਨੇ ਡਰਦੇ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ । ਅੱਗੇ ਹੋ ਕੇ ਤੁਰ ਪਿਆ ਤੇ ਉਸ ਥਾਂ ਲੈ ਗਿਆ ਜਿਥੇ ਸ਼ਮੀਰਾ ਨਾਚ ਗਾਣੇ ਸੁਣਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਅਚਨਚੇਤ ਅੰਦਰ ਆਇਆ ਵੇਖ ਹਵਾਸ ਉਡ ਗਏ । ਜਲਦੀ ਹੀ ਹੋਸ਼ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਫੜ ਲਏ ਤੇ ਤਰਲੇ ਮਿੰਨਤਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗਾ । ਇਧਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਡੰਨ ਸਜਾ ਇਹ ਸੁਣਾਈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਵੈਰੋਵਾਲ ਲਿਜਾ ਕੇ ਕਿਸੇ ਰੁੱਖ ਨਾਲ ਬੰਨ ਕੇ ਫਾਹ ਲਾਵਾਗੇ । ਤਾਂ ਕਿ ਹੋਰ ਇਹੋ ਜਿਹਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੰਨ ਹੋ ਜਾਣ । ਏਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਸ਼ਮੀਹੇ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੇ ਲਿਲਕੜੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਰੋਦਿਆਂ ਤਰਲੇ ਲਏ ਤਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਤਰਸ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਜਾਨ ਬਖਸ਼ ਦਿੱਤੀ । ਮੁਟਿਆਰ ਕੰਵਲ ਨੈਣੀ ਨੂੰ ਇਕ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਭੁੱਖੀ ਤਿਹਾਈ ਨੂੰ ਅਜਾਦ ਕਰਵਾਇਆ। ਤੇ ਵੈਰੋਵਾਲ ਲਿਆਦਾ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਨੀਰੂ ਮੱਲ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੋਇਆ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਸ਼ਣ ਤੇ ਕਿ ‘ ਤੇ ਪਵਾੜੇ ਦੀ ਜੱੜ ਇਹੋ ਹੈ ਇਹ ਹੀ ਸ਼ਮੀਰੇ ਦਾ ਮੁਖਬਰ ਹੈ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਕਰਤੂਤਾਂ ਇਸ ਰਾਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਤੇ ਚੰਗੀਆਂ ਤੇ ਸੁੰਦਰ ਨੂੰਹਾ ਧੀਆਂ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਸ਼ਮੀਰੇ ਨੂੰ ਪਹੁੰਦਾ ਹੈ ।ਧੀਰੂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਦੰਡ ਇਸ ਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰਕੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਕੰਵਲ ਨੈਣੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਮਾਪਿਆ ਪਾਸ ਛੱਡ ਕੇ ਸਿੰਘ ਜਾਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਾਹਵਾ ਆਓ ਭਗਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤੇ ਫਿਰ ਕੰਵਲ ਨੈਣੀ ਆਪ ਵੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਹੋ ਪਈ ਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਅੱਜ ਤੋਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਮਰ ਗਈ ਸਮਝੋ । ਮੈਂ ਸਿੰਘਣੀ ਬਣ ਕੇ ਬਾਕੀ ਜੀਵਨ ਕੌਮ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ ਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਿੰਘ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਜਾਂ ਕੇ ਦੱਸਾਂ ਕਿ ਜਰਵਾਨੇ ਨੌਜੁਆਨ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨਾਲ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਜੁਲਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪ ਵਿਚੋਂ ਰਹਿ ਕੇ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਅਬਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਜਾਦ ਕਰਾਉਣ ਵਿਚ ਤੁਹਾਡੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਡਾਹ ਕੇ ਤੁਰਾਂਗੀ । ਮੇਰੇ ਵੀਰ ਜੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਨਾ ਜਾਇਓ ॥ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬੀਬੀ ਦੇ ਸੁਣ ਕੇ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਹੱਕੇ – ਬੱਕੇ ਰਹਿ ਗਏ । ਇੱਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ “ ਬੀਬੀ ਜੀ ! ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਜਥੇਦਾਰ ਗੁੱਸੇ ਹੋਣਗੇ । ਅਸੀਂ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਵਾਂਗੇ । ਜੇ ਉਹ ਕਹਿਣਗੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਆ ਕੇ ਲੈ ਜਾਵਾਂਗੇ ਤੁਸੀਂ ਅਜੇ ਘਰ ਹੀ ਟਿੱਕੋ । ਬੀਬੀ ਬੋਲੀ “ ਮੈਂ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਦੀ ਪੁਤਰੀ ਬਣ ਕੇ ਬੀਬੀ ਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਵਾਂਗ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜਾਮ ਪੀਵਾਂਗੀ । ਤੁਸੀਂ ਜਥੇਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪੇ ਸਮਝਾ ਲਵਾਂਗੀ । ‘ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਆਪ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਹਰਨਾਮ ਦਾਸ ਦੀ ਘੋੜੀ ਤੇ ਕਾਠੀ ਪਾ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਚਲ ਪਈ । ਬੀਬੀ ਨੇ ਝੱਲ ‘ ਚ ਜਾ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਦਸਨ ਅਨੁਸਾਰ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਫਤਹਿ ਬੁਲਾ ਕੇ ਆਪਦੀ ਸਭੈ ਹੱਡ ਬੀਤੀ ਦਸਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਘਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਆਪਣੇ ਸਿੰਘ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਜਰਵਾਣਿਆਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਖਿਲਾਫ ਜੂਝੇਗੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਮਨਾਵੇਗੀ । ਕੰਵਲ ਨੈਣੀ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਕੇ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਬਣ ਗਈ ਏਥੇ ਹੀ ਆਪ ਦਾ ਵਿਆਹ ਭਾਈ ਤੇਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਹੋਰਾਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨਾਲ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਉਠ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪਾਣੀ ਕਰ ਨਿੱਤਨੇਮ ਕਰ ਹੋਰਾਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨਾਲ ਲੰਗਰ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਜੁਟ ਜਾਂਦੀ । ਭੱਜ – ਭੱਜ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਥੱਕਦੀ ਅਕਦੀ ਨਾਂ । ਇਧਰ ਫਿਰ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਖਬਰ ਮਿਲੀ ਤੇ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸੁਚੇਤ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘੁਰਨਿਆਂ ਜੰਗਲ ਬੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਜਾ ਲੁੱਕੇ । ਅਬਦਾਲੀ ਲਾਹੌਰ ਲੱਟ ਸਿੱਧਾ ਦਿੱਲੀ ਵਲ ਧਾਵਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਨਾਮਰੂਦੀਨ ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਦੇ ਗਿਆ ਸੀ । ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਪਿੰਡਾਂ ਵਸਦੇ ਗਰੀਬਾਂ ਤੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜ ਫੜ ਕੇ ਮਕਾਉਣ ਲੱਗਾ ਹੁਣ ਸਿੰਘਾਂ ਫਿਰ ਪਹਾੜਾਂ ਤੇ ਝੱਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨਾਲ ਇਕ ਹੋ ਕੇ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਏ । ਇਧਰੋ ਝੱਲ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇਧਰ ਆਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਅਣਖੀਲੀ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਦੇ ਸ਼ਮੀਰੇ ਨੂੰ ਸੋਧਨ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਬਣਾਈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਮਾਫੀ ਮੰਗ ਕੇ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਆਪਣੇ ਮਾੜੇ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਹੱਟਿਆ ਨਹੀ । ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੇ ਕੁਝ ਸਿੰਘਾਂ ਸਮੇਤ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਕੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਸ਼ਮੀਰੇ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦਾ ਡੰਡ ਦਿੱਤਾ । ਹੁਣ ਇਥੋਂ ਸ਼ਮੀਰੇ ਨੂੰ ਸੋਧ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਦੁਆਬੇ ਵਲ ਹੋਰ ਜਥਿਆ ਨਾਲ ਜਾ ਰਲੇ । ਆਦਮ ਪੁਰ ਲਾਗੇ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਉਤਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਘੇਰ ਲਿਆ ਜਾਫਰ ਖਾਂ , ਮਸ਼ਮ ਖਾਂ ਨੇ ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਿਆ । ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੱਥੇ ਨੇ ਵੈਰੀਆਂ ਦੇ ਕਾਫੀ ਆਹੂ ਲਾਹੇ । ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਚਲੀਆਂ ਤੇਗਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਕਾਫੀ ਕਰਤੱਵ ਵਿਖਾਏ । ਓਧਰ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਤੇ ਹੋਰ ਬੀਬੀਆਂ ਜਗਜੀਤ ਕੌਰ ਆਦਿ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਫਟੜਾਂ ਦੀ ਮਲਮ ਪੱਟੀ ਕਰਦੀਆਂ ਤੇ ਲੰਗਰ ਪਾਣੀ ਤਿਆਰ ਕਰ ਅੱਗੇ ਪੁਚਾਉਂਦੀਆਂ ਸਾਰੇ ਫਟੜਾਂ ਦੀ ਰਾਤ ਦਿਨੇ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦੀਆਂ ਥਕਦੀਆਂ ਨਾ । ਨਾਸਰ ਅਲੀ ਦੀ ਅਲਖ ਮੁੱਕਾ ਦਿੱਤੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਗੱਡੇ ਤੇ ਲੱਦ ਕੇ ਲਿਆ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾੜਿਆ ਤਾਂ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਿੰਘਾਂ ਆਪਣੇ ਪਵਿਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੰਮ ਸਾਹਿਬ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਨਗਰ ਵਸਾਉਣ ਵਲੋਂ ਬਣਾਇਆ ਦੇ ਸਾੜਨ ਦਾ ਦੁਸ਼ਟ ਨਾਸਰ ਅਲੀ ਪਾਸੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ । ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਜੱਥੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਏ । ਇਹ ਅਜੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਪੁੱਜਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਕਸੂਰ ਦੇ ਪਠਾਨਾਂ ਦੀ ਕੋਝੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਇਥੋਂ ਇਸ ਦਾ ਜਥਾ ਸਿੱਧਾ ਕਸੂਰ ਪੁੱਜਾ ਤੇ ਕਸੂਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ ਪਠਾਨਾਂ ਨੂੰ ਡੱਟ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇਗਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾਏ । ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਹੁਣ ਪੰਜਾ ਛੇਆ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਆ ਗਈ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਲੜਾਈ ਪਿਛੋਂ ਫਟੜਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ । ਸਿੰਘਣੀ ਪੈਦਲ ਸੀ ਆਪਣੀ ਸ੍ਰੀ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮਿਆਨੋ ਕੱਢ ਭੁੱਖੀ ਸ਼ੇਰਨੀ ਬਿਘਆੜਾ ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਈ । ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਤਲਵਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਹੱਥ ਕੱਟ ਦਿੱਤੇ ਉਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਨੇ ਸ਼ੇਰਨੀ ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਬਹਾਦਰ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਤੁਰਕਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੂਝਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਗਈ । ਇਹ ਸੀ ਕਿਰਦਾਰ ਸਾਡੀਆਂ ਪ੍ਰਚੀਨ ਬੀਬੀਆਂ ਦਾ । ਕੀ ਅੱਜ ਕਲ ਦੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਝਾਤੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਹਿ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਬੀਬੀਆਂ ਦੇ ਚਲਾਏ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਚਲਣ ਯੋਗ ਹਾਂ ਕਿ ਨਹੀਂ । ਕਿ ਫੈਸ਼ਨਾ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਕੁਝ ਸੁਝਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ ।

ਬੀਬੀ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੌਰ ( ਸ਼ਹੀਦ )
ਅਬਦਾਲੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ । ਹੁਣ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੱਲਾਂ ਮਲਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ । ਮੁਸਲਮਾਨ ਚੌਧਰੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਬੜਾ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੂ ਬੇਟੀਆਂ ਚੁਕ ਲਿਜਾਂਦੇ । ਹਾਂਸੀ ( ਹਰਿਆਣਾ ) ਵਿਚ ਇਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁਜਾਰੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸੁੰਦਰ ਲੜਕੀਆਂ ਹਿਸਾਰ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਇਥੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਆਇਆ ਚੁਕ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ । ਵਿਚਾਰਾ ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜੀਏ ਪਾਸ ਹਾਂਸੀ ਪੁੱਜਾ । ਗਲ ‘ ਚ ਪੱਲਾ ਪਾ ਕੇ ਅਰਜ ਕਰਨ ਲਗਾ ਕਿ “ ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ! ਹਿਸਾਰ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਏਧਰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਆਇਆ ਤੇ ਮੇਰੀਆਂ ਨੌਜੁਆਨ ਲੜਕੀਆਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਹੈ । ਮੈਂ ਬੜੇ ਤਰਲੇ ਕੀਤੇ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਨੇ ਵੀ ਕੋਈ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾ ਕੀਤੀ । ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਵੀ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਪੁਕਾਰ ਨਾ ਸੁਣੀ ਸਗੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਮੈਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਛੱਡ ਜਾਵਾਂ । ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋਰ ਦੋ ਮੇਰੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿਓ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਂਦਾ ਹਾਂ । ਫਿਰ ਉਚੀ ਧਾਹਾਂ ਮਾਰਦਾ ਕਹਿਣ ਲਗਾ ਕਿ “ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅਗੇ ਅੰਧੇਰਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕੁਝ ਖਾ ਕੇ ਮਰ ਜਾਵਾਂ । ਤੁਸੀਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਬਹੂ ਬੇਟੀਆਂ ਅਬਦਾਲੀ ਪਾਸੋਂ ਖੋਹ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹੋ ਦਾਸ ਦੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਓ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਸੀਸਾਂ ਲਓ । ” ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੀ ਦੁਖ ਭਰੀ ਵਿਥਿਆ ਸੁਣ ਸਰਦਾਰ ਦੇ ਨੇਤਰ ਲਾਲ ਹੋ ਗਏ । ਉਠ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲਗਾ ‘ ਸਿੰਘੋ ਪੰਡਤ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਪਾ ਕੇ ਤਰਲਾ ਲਿਆ ਹੈ ਆਪਾਂ ਉਨਾਂ ਚਿਰ ਲੰਗਰ ਨਹੀਂ ਛਕਣਾ ਜਿੰਨਾਂ ਚਿਰ ਬੀਬੀਆਂ ਆਜ਼ਾਦ ਨਾ ਕਰਾ ਲਈਏ । ਚੋਣਵੇਂ 25 ਕੁ ਸਿੰਘ ਸਵਾਰ ਲੈ ਕੇ ਹਿਸਾਰ ਨੂੰ ਚਲ ਪਿਆ । ਹਿਸਾਰ ਚੌਧਰੀ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ । ਕਿਲੇ ਦੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੋੜ ਕੇ ਅੰਦਰ ਜਾ ਵੜੇ ਅਗੇ । ਚੌਧਰੀ ਅਲੀ ਬੈਗ ਸ਼ਰਾਬ ਚ ਗੁਟ ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਨਾਚ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਦੋਹਾਂ ਭੈਣਾਂ : ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਕੈਦਖਾਨੇ ਵਿਚ ਡੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਬੇਗ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਅਗੋਂ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ , ਦੋ ਤਿੰਨ ਸਿੱਖ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਉਧਰੋਂ ਕਾਫੀ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ ਮਾਰੇ ਗਏ । ਅਲੀ ਬੇਗ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਅਲੀ ਬੇਗ ਨੂੰ ਪਾਰ ਬੁਲਾ ਦੇਣ ਲਗੇ ਸਨ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੇ ਤਰਲੇ ਕਰਕੇ ਬਚਾ ਲਿਆ । ਦੋਵੇਂ ਭੈਣਾਂ ਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਲੜਕੀਆਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕੈਦ ਵਿਚ ਸਨ , ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਕੇ ਘੋੜਿਆਂ ਤੇ ਬਿਠਾ ਹਾਂਸੀ ਆ ਗਏ । ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਮਾਲ ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਲੁਟਿਆ । ਬੱਚੀਆਂ ਪੰਡਿਤ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਦਿਆਂ ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ! ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਘਰ ਲੈ ਜਾਓ ਤੇ ਯੋਗ ਵਰ ਵੇਖ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਦੇਵੇ । ਜੇ ਕਿਸੇ ਮਾਇਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਾਂ । ਪੰਡਤ ਸੋਚੀਂ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰੀ ਤੁਰਕਾਂ ਪਾਸੋਂ ਹੋ ਕੇ ਆਈਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਾਉਣਾ ਹਰ ਇਕ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘਿਰਣਾ ਕਰਨੀ ਹੈ ਕਰਾਂ ਕੇ ਕੀ ਕਰਾਂ ? ” ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਸੋਚਾਂ ਭਰਿਆ ਚਿਹਰਾ ਵੇਖ ਕੇ ਕਿਹਾ “ ਪੰਡਤ ਜੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕੀ ਦੋਸ਼ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਲੈ ਜਾਓ । ਸਾਰੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਤਰਸ ਕਰਨਗੇ । ਬਾਹਮਣ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ । ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਫਿਰ ਵਿਚਾਰਾ ਦੋਹਾਂ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਸਰਦਾਰ ਪਾਸ ਆ ਕੇ ਰੋਂਦਿਆਂ ਫਰਿਆਦ ਕੀਤੀ , ਕਹਿਣ ਲਗਾ “ ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਸਾਰੇ ਨਗਰ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਬੋਲਣਾ ਚਾਲਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤੇ ਸਗੋਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ “ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਲੀ ਬੇਗ ਪਾਸ ਹੀ ਰਹਿਣ ਦੇਣਾ ਸੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਪਾਸ ਛੱਡ ਕੇ ਆ , ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆ ਕੇ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਘਾਣ ਬੱਚਾ ਕਰ ਦੇਣਾ ਹੈ । ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ । ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਤਰਸ ਭਰੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖ ਕੇ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਸ਼ਾਮੋ ਕਹਿਣ ਲਗੀ “ ਬਾਪੂ ਜੀ ਮੈਂ ਕਦੀ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਜਾਵਾਂਗੀ ਜਿਥੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਣਖ ਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਤੂੰ ਜਦੋਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਗਿਆ ਰੋਂਦਿਆਂ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ‘ ਚ ਤਰਲੇ ਮਾਰੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਪਿਘਲਿਆ , ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਤੇ ਕਾਇਰਾਂ ‘ ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੀ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੀ । ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰਨ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਸ਼ਰਨ ਦੇਣ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜੂਠੇ ਭਾਂਡੇ ਮਾਂਜ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰ ਲਵਾਂਗੀਆਂ । ਇਹ ਗਲ ਸੁਣ ਕੇ ਸਰਦਾਰ ਕਹਿਣ ਲਗਾ “ ਪੰਡਤ ਜੀ ! ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰੋ ਅੱਜ ਤੋਂ ਇਹ ਮੇਰੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਹਨ , ਯੋਗ ਵਰ ਲਭ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਾਂਗਾ । ਏਥੇ ਲੰਗਰ ‘ ਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨਗੀਆਂ । ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲੇ ਘਰ ‘ ਚ ਰਹਿਣਗੀਆਂ । ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਦੇ ਅਲੀ ਬੇਗ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਤੁਰਕ ਨੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਤਾਇਆ ਤਾਂ ਤੁਸਾਂ ਆ ਕੇ ਦਸਣਾ ਹੈ । ‘ ‘ ਦੋਵੇਂ ਭੈਣਾਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਢਾਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਣੀ ਤੇ ਬਾਣਾ ਅਪਣਾ ਲਿਆ । ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਸੁਣ ਕੇ ਕੰਠ ਕਰਨ ਲਗੀਆਂ । ਗੁਰਮੁਖੀ ਪੜ੍ਹਣੀ ਲਿਖਣੀ ਵੀ ਸਿਖ ਲਈ । ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਲਿਆ ਤੇ ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਸਜ ਗਈਆਂ । ਸ਼ਾਮੋ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੌਰ ਤੇ ਰਾਮੋ ਰਾਮ ਕੌਰ ਬਣ ਗਈਆਂ । ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੌਰ ਦੂਜੀ ਭੈਣ ਨਾਲੋਂ ਚੁਸਤ ਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਦਲੇਰ ਸੀ । ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਯੋਗ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਜਿਸ ਦੀ ਲਾਠੀ ਉਸ ਦੀ ਭੈਸ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਸੀ । ਤੁਰਕਾਂ ਦਾ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬ ਰਿਹਾ ਸੀ , ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਸਿੱਖ ਬਾਰਾਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਰਾਮਗੜੀਆ ਸਰਦਾਰ ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਲਾਗਲੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ । ਪਰ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਤੇ ਸ਼ੁਕਰਚਕੀਏ ਦਾ ਧਕਿਆ ਧਕਾਇਆ ਇਥੇ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰੀ ਬੈਠਾ ਸੀ । 1778 ਵਿਚ ਏਥੇ ਕਾਫੀ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ । ਬੜਾ ਅਮਨ ਅਮਾਨ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ 1785 ਵਿਚ ਕਨ੍ਹਈਆ ਤੇ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕ ਦੀ ਮਿਸਲ ਵਿਚ ਝਗੜਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਸ਼ੁਕਰਚੱਕ ਦੇ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਏ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ‘ ਚ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਕਨਈਆ ਮਿਸਲ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਬਟਾਲੇ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਉਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਰਾਮਗੜੀਏ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ ਆਪਦਾ ਖੁਸਾ ਹੋਇਆ ਇਲਾਕਾ ਮਿਲਣ ਦੀ ਆਸ ਬੱਝੀ । ਉਧਰ ਬੀਬੀ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੌਰ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰਦਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਜੀਅ ਉਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਸਕਣ । ਪਰ ਸਰਦਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਂਸੀ ਹੀ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ , ਪਰ ਇਹ ਜ਼ੋਰ ਪਾ ਕੇ ਨਾਲ ਚਲ ਹੀ ਪਏ । ਸਰਦਾਰ ਵੀ ਮੰਨ ਗਿਆ । ਬਟਾਲੇ ਪੁੱਜ ਕੇ ਘਮਸਾਨ ਦਾ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ । ਬੀਬੀ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੌਰ ਨੇ ਬੜੀ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਲਾ ਬਾਣਾ ਪਾ ਕੇ ਬੜੇ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾਏ । ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਏ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ । ਰਾਮਗੜੀਏ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਖੁਸਾ ਇਲਾਕਾ ਵਾਪਸ ਮਿਲ ਗਿਆ । ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਹਾਂਸੀ ਦੇ ਪੰਜ ਛੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਕੇ ਵਾਪਸ ਹਾਸੀ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ । ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੌਰ ਸਰਦਾਰ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦੀ ਉਸ ਪਾਸੋਂ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਂਦੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਸਮੇਤ ਹਾਂਸੀ ਵਲ ਚਲ ਪਈ । ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਇਸਤਰੀ ਹੈ । ਨਿਹੰਗਾਂ ਵਾਲਾ ਬਾਣਾ ਪਹਿਣਦੀ , ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਬੜੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਹੋ ਗਈ । ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਡਾਕੂਆਂ ਤੇ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਨੱਥ ਪਾਈ , ਅਮਨ ਅਮਾਨ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ । ਗਰੀਬਾਂ ਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ । ਮਾਸੂਮ ਹਿੰਦੂ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਤੁਰਕ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਏ ਤਾਂ ਵਾਪਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਪਚਾਉਂਦੀ ਤੇ ਚੁਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੰਡ ਦੇਂਦੀ । ਜਿਵੇਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਇਸ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਆਪ ਭੇਜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹੈਦਰ ਦੀ ਲੜਕੀ ਰਜ਼ੀਆ ਨਾਲ ਜਬਰੀ ਨਿਕਾਹ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਬਣਾਈ ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਈ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਸਨ । ਰਜ਼ੀਆ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪੇ ਇਹ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਚਾਹੁੰਦੇ । ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਰਜ਼ੀਆ ਦੀ ਮਾਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਕੌਟਲੀ ਅਲੀ ਖਾਂ ਨੂੰ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪਿੰਡ ਚਲੀ ਗਈ । ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਰਜ਼ੀਆ ਦੇ ਗਾਇਬ ਹੋਣ ਤੇ ਹੈਦਰ ਅਲੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਕੈਦ ‘ ਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ । ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚਿਰ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਵਿਹਾਵੇਂਗਾ , ਤੂੰ ਕੈਦ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹੇਂਗਾ । ਉਸ ਨੂੰ ਮੰਗਵਾ ਦੇ ਤੇ ਆਪਣਾ ਖਹਿੜਾ ਛੁਡਾ । ਵਿਚਾਰੇ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਕਿਹਾ ‘ ਹਜ਼ੂਰੀ ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾ ਕਿੰਨੀਆਂ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ । ਤੁਹਾਡੀ ਧੀਆਂ ਦੀ ਹਾਨਣ ਹੈ । ਰਜ਼ੀਆ ਆਪਣੀ ਜੁਆਨ ਧੀ , ਤੁਹਾਡੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਖਰਾਬ ਕਰਨੀ ਹੈ । ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮਾਵਾਂ ਧੀਆਂ ਕਿਥੇ ਗਈਆਂ ਹਨ । ‘ ‘ ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਹਰਕਾਰੇ ਭੇਜ ਰਜ਼ੀਆ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆਂਦਾ । ਰਾਹ ਵਿਚ ਪਿਆਸ ਲਗੀ ਤਾਂ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਲਾ ਮਾਰ ਕੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਹਦਵਾਨਿਆ ਦੇ ਖੇਤ ‘ ਚ ਹਦਵਾਨਾ ਖਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ । ਉਹ ਵੀ ਹਦਵਾਨਾ ਖਾਣ ਲਗੀ ਤੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਹਦਵਾਨੇ ਖਾਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ । ਰੱਬ ਦਾ ਭਾਣਾ ਇਧਰ 20 ਕੁ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਜਥਾ ਆ ਨਿਕਲਿਆ । ਬੀਬੀ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੌਰ ਜਥੇ ਦੀ ਮੁਖੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬੀਬੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਟਾਲ ਮਟੋਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀ ਤਾਂ ਰਜ਼ੀਆ ਨੇ ਨਿਝੱਕ ਸਾਰੀ ਵਿਥਿਆ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ । ਰਜ਼ੀਆ ਦੀ ਦੁੱਖ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣ ਕੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਦਬਕਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ “ ਕੋਟਲੀ ਅਲੀ ਖਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਵਲੋਂ ਕਹਿ ਦਿਓ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦੇਵੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਤੁਰਨ ਲਗਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਤੇ ਘੋੜੇ ਵੀ ਖੋਹ ਲਏ । ਮਾਂ ਧੀ ਨੂੰ ਘੋੜੇ ਤੇ ਬਿਠਾਲ ਹਾਂਸੀ ਵੱਲ ਲੈ ਆਂਦਾ । ਜਦੋਂ ਘਰ ਆ ਕੇ ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੇ ਕਪੜੇ ਬਦਲੇ ਤਾਂ ਮਾਂ ਹੀ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਕਿ ਇਕ ਔਰਤ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾਇਆ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਰਜ਼ੀਆ ਦੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਨਾ ਛਡਿਆ ਤੇ ਇਕ ਰਾਤ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੁਝ ਸਿਪਾਹੀ ਸਮੇਤ ਉਸ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੁੱਜ ਇਕ ਰੁਖ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਦੇ ਪੱਕੇ ਘਰ ਵਿਚ ਉਤਰ ਜੈਕਾਰਾ ਛੱਡ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਸ਼ਰਾਬ ਵਿਚ ਗੁਟ ਚੌਧਰੀ ਅੰਦਰ ਨਾਚ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਪੈ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ । ਅਲੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਲਵਾਰ ਮਿਆਨੋਂ ਕੱਢੀ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੇ ਝਪਟ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਦੋ ਟੋਟੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ । ਰਜ਼ੀਆ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕੈਦ ‘ ਚੋਂ ਛੁਡਾ ਲਿਆ । ਚੌਧਰੀ ਅਲੀ ਨੇ ਅਗੇ ਤੋਂ ਅਜਿਹਾ ਕੁਕਰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਮਾਫੀ ਮੰਗ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ । ਅਲੀ ਕੋਲੋਂ ਇਹ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਸਹਾਰੀ ਨਾ ਗਈ । ਸਾਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੁਖੀਆਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੁੱਕਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਲਈ ਕਿੰਨੀ ਸ਼ਰਮ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਇਸਤਰੀ ਸਾਡੇ ਉਪਰ ਰਾਜ ਕਰੇ। ਉਸ ਪਾਸ ਬੜਾ ਖਜਾਨਾ ਹੈ ਆਪਾਂ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਖਜ਼ਾਨਾ ਖੋਹ ਲਈਏ । ਜਹਾਦ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਾ ਕੇ 3000 ਤੁਰਕ ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਲਏ । ਸ਼ੇਰਨੀ ਦੇ ਕੰਨੀ ਭਿਣਕ ਪੈ ਗਈ । ਕਿਲ੍ਹਾ ਛੱਡ ਦੋ ਕੁ ਸੌ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਆ ਡਟੀ । ਘਮਸਾਨ ਦਾ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ ਆਹੂ ਲਾ ਲਾ ਧਰਤੀ ਤੇ ਲਾਲ ਚਾਦਰ ਵਿਛਾ ਦਿੱਤੀ । ਅਲੀ ਨੇ ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਿਆ ਕਿਹਾ ਕਿ “ ਜੇ ਹਿੰਮਤ ਹੈ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦੋ ਹੱਥ ਕਰ । ‘ ‘ ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਅੱਗ ਵਾਂਗ ਲਗ ਗਈ । ਜੈਕਾਰਾ ਛੱਡ ਕੇ ਘੋੜਾ ਭਜਾ ਅਲੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਡਟੀ । ਕਹਿਣ ਲਗੀ , “ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਹੈ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਰ ਕਰ । ” ਮੂਜੀ ਅਲੀ ਨੇ ਪੂਰੇ ਬੱਲ ਨਾਲ ਤਲਵਾਰ ਦਾ ਵਾਰ ਕੀਤਾ । ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੇ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਢਾਲ ਤੇ ਵਾਰ ਝੱਲ ਕੇ ਏਡੀ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਕਿਰਪਾਨ ਦਾ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਧੌਣ ਤੋਂ ਲੱਥ ਕੇ ਸਿਰ ਭੁੰਝੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ । ਇਸ ਦੇ ਮਰਦਿਆਂ ਹੀ ਸਾਰੇ ਤੁਰਕ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡ ਕੇ ਹਰਨ ਹੋ ਗਏ । ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੌਰ ਦਾ ਪਤੀ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਆਪ ਵੀ ਜਖਮੀ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਛਡਿਆ । ਏਧਰ ਮਰਹਟਿਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਿਆ ਕਿ “ ਅਸੀਂ ਰਾਹ ‘ ਚ ਸਾਰੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਆਏ ਹਾਂ , ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਲਸ਼ਕਰ ਸਮੇਤ ਤੇਰੇ ਵਲ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤੂੰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਛਡ ਕੇ ਏਥੋਂ ਪੰਜਾਬ ਚਲੀ ਜਾ । ਸ਼ੇਰਨੀ ਪਾਸ ਕੇਵਲ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੱਖ ਸਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਰੂਹ ਫੂਕੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਲੜਨ ਮਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ । ਮਰਹਟਿਆਂ ਨੇ ਬੜੇ ਜ਼ੋਰ ਦਾ ਧਾਵਾ ਬੋਲਿਆ । ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਡੱਟ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ । ਸ਼ੇਰਨੀ ਘੋੜੇ ਤੇ ਸਵਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦੇਂਦੀ ਫਿਰਦੀ , ਨਾਲ ਵੈਰੀਆਂ ਦੇ ਆਹੂ ਲਾਹੀ ਜਾਂਦੀ । ਬੱਤੀ ਘਾਓ ਲਗ ਚੁਕੇ ਸਨ । ਵੈਰੀ ਦੀ ਵੰਗਾਰ ਨੂੰ ਕਬੂਲਦੀ , ਈਨ ਨ ਮੰਨਦੀ ਸ਼ੇਰਨੀ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਾਉਂਦੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਈ । ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਅੱਜ ਤੱਕ ਲੋਕੀਂ ਇਸ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ

ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਵਿਚ ਇਕ ਅਤਾਰ ਨਾਮ ਦਾ ਫ਼ਕੀਰ ਹੋਇਆ ਹੈ,ਅਤਿਅੰਤ ਮੁਫ਼ਲਿਸ,ਬੜਾ ਗਰੀਬ।ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਜਿਵੇਂ ਘੁੰਗਣੀਆਂ ਵੇਚਦੇ ਸਨ,ਇਹ ਵੀ ਕਾਬਲੀ ਛੋਲੇ,ਚਿੱਟੇ ਚਣੇ ਆਦਿ ਦਾ ਖੌੰਚਾ ਲਾਉਂਦਾ ਸੀ।ਘਰ ਵਾਲੀ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਬਣਾ ਦੇਂਦੀ ਸੀ।ਉਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਚਣੇ ਵੇਚ ਕੇ ਆਪਣੀ ਉਪਜੀਵਕਾ ਚਲਾਉਂਦਾ ਸੀ।
ਇਕ ਦਿਨ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਮਨੁੱਖ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕੇ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜ ਸੱਤ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੇ ਗਿਆ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਉਹ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕੇ ਨਾ ਲਏ।ਅੱਗੇ ਬੈਠਾ ਸੀ ਅਤਾਰ ਛੋਲਿਆਂ ਦਾ ਖੌੰਚਾ ਲਾ ਕੇ।ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਨੇ ਛੋਲੇ ਖਾਣੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸ਼ਾਇਦ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕੇ ਇੱਥੇ ਚੱਲ ਜਾਣ।ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਸਿੱਕੇ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਆਖਿਆ,”ਛੋਲੇ ਦੇ ਦੇ।”ਉਸ ਖੌਂਚੇ ਵਾਲੇ ਨੇ ਉਹ ਸਿੱਕੇ ਰੱਖ ਲਏ ਤੇ ਛੋਲੇ ਦੇ ਦਿੱਤੇ।ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕੇ ਸਨ,ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਇਸ ਫ਼ਕੀਰ ਕੋਲ ਚਲਾਏ।ਪੈਸੇ ਖੋਟੇ ਦੇ ਕੇ ਜਾਵੇ ਤੇ ਸੌਦਾ ਖਰਾ ਲੈ ਕੇ ਜਾਵੇ।ਜਦਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਪੈਸੇ ਸਹੀ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਨੇ ਪਰ ਸੌਦਾ ਖੋਟਾ ਦੇ ਦੇੰਦੇ ਨੇ।ਉਸ ਨੇ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕੇ ਲਏ ਪਰ ਸੌਦਾ ਖਰਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।ਫਿਰ ਉਸ ਬੰਦੇ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਗੱਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਇਹ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕੇ ਵੀ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।ਹੁਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਸਨ,ਉਹ ਸਾਰੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਉਹ ਨਾਂਹ ਵੀ ਨਈਂ ਕਰਦਾ ਸੀ।ਇਹ ਰੋਜ਼ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਬਣ ਗਈ।ਦੋ ਚਾਰ ਬੰਦੇ ਰੋਜ਼ ਹੀ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ,ਇਹ ਵਿਚਾਰਾ ਰੱਖ ਲੈਂਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਖਰਾ ਸੌਦਾ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ।
ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਫਜ਼ਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ,ਖ਼ੁਦਾ ਦੇ ਅੱਗੋਂ ਦੁਆ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜਦ ਘਰਵਾਲੀ ਤੋਂ ਖੌਂਚਾ ਮੰਗਿਆ ਕਿ ਬਈ ਤਿਆਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ? ਘਰਵਾਲੀ ਨੇ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੀ ਥੈਲੀ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਖਿਆ, “ਅੱਜ ਮੈਂ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ।”
“ਕਿਉਂ?”
“ਘਰ ਦੇ ਵਿਚ ਤੇ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕੇ ਹੀ ਸਨ,ਖਰਾ ਤੇ ਕੋਈ ਹੈ ਈ ਨਹੀਂ।ਮੈਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਗਈ ਸਾਂ,ਛੋਲੇ ਖਰੀਦਣ,ਮਸਾਲੇ ਖਰੀਦਣ,ਤੇਲ ਖਰੀਦਣ ਵਾਸਤੇ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਸਾਮਾਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਮੈਂ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ ਹਾਂ।ਹੁਣ ਮੈਂ ਛੋਲੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾਵਾਂ, ਇਹ ਸਿੱਕੇ ਖੋਟੇ ਹਨ।”
ਉਹਨਾਂ ਸਿੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ,ਮੂੰਹ ਉੱਪਰ ਨੂੰ ਕਰਕੇ ਉਹ ਦੁਆ ਕਰਦਾ ਹੈ,”ਐ ਖ਼ੁਦਾ!ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਕੇ ਖੋਟੇ ਨੇ। ਐਸਾ ਨਈਂ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਮੈਂ ਇਸ ਆਸ਼ਾ ਨਾਲ ਰੱਖ ਲੈਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਖ਼ੁਦਾ ਮੈਂ ਵੀ ਖੋਟਾ ਹਾਂ,ਕਿਧਰੇ ਤੇਰੇ ਦਰ ‘ਤੇ ਆਵਾਂ ਤੇ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਾ ਕਰ ਦੇਵੇਂ।ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਰੱਖ ਲੈਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।ਹੁਣ ਮੈਂ ਜਦ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਆਵਾਂ,ਮੈਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਵੀਂ,ਪਰਵਾਨ ਕਰ ਲਵੀਂ।”
ਉਸ ਦੀ ਇਹ ਦੁਆ ਕਬੂਲ ਹੋ ਗਈ।
‘ਸਤਿਗੁਰ ਪਿਛੈ ਭਜਿ ਪਵਹਿ ਏਹਾ ਕਰਣੀ ਸਾਰੁ ॥
ਸਤਿਗੁਰੁ ਖੋਟਿਅਹੁ ਖਰੇ ਕਰੇ ਸਬਦਿ ਸਵਾਰਣਹਾਰੁ ॥’
{ ਸਲੋਕ ਮ: ੧,ਅੰਗ ੧੪੩ }
ਕੋਈ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ।ਇੱਛਾ ਇਹੀ ਹੈ,ਕੀ? ਇੱਛਾ ਕੋਈ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਲੇਕਿਨ ਕਮਾਲ ਦੀ ਗੱਲ,ਇਹਨਾਂ ਸਿੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ,ਪ੍ਰਭੂ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਆਵਾਂ ਤੂੰ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਵੀਂ।ਅਤਾਰ ਨਾਮ ਦਾ ਇਹ ਫ਼ਕੀਰ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਖ਼ਾਸ ਅਹਿਮੀਅਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ,ਖ਼ਾਸੀਆਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਗਿਆਨੀ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਸਕੀਨ।

ੴ
ਸਤਿ ਨਾਮੁ
ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ
ਨਿਰਭਉ
ਨਿਰਵੈਰੁ
ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ
ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ
ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥

ਅਰਦਾਸ ਮੇਰੀ ਰਹਿਮਤ ਤੇਰੀ
ਗੁਨਾਹ ਮੇਰੇ, ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਤੇਰੀ…
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ

ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਪਹਿਰਾ
ਦੀਪ ਜਦੋ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਹਿਰਿਆ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਈ ਮਜਾਕ ਉਡਾਉਂਦੇ ਸੀ ਆਉ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਗਾਥਾ ਸੁਣਾਵਾ।
ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਚ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਕੀ ਵਡਾਲੀ (ਛੇਹਰਟਾ ਸਾਹਿਬ ) ਚ ਸੰਜਾਈ ਲਈ ਜੋ ਛੇ ਖੂਹ ਲਵਾਏ ਸੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਕਰਨ ਲਈ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰਵਾਰ ਕਈ ਆਵੇ ( ਛੋਟੇ ਭੱਠੇ) ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ। ਖ਼ੂਹ ਪੱਕੇ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਲਈ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਮਹਾਰਾਜ ਆਪ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਹਰ ਵੇਲੇ ਲੁਟਣ ਖੋਹਣ ਦੇ ਦਾਅ ਚ ਰਹਿੰਦਾ , ਸੰਗਤ ਨੇ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਆਵੇ ਪਕਾਏ ਆ ਵੇਖੋ ਕਿੰਨੀਆ ਲਾਲ ਸੁਰਖ ਇੱਟਾਂ ਮਹਾਰਾਜ ਆਪ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਕਿਧਰੇ ਏ ਨਾ ਹੋਵੇ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਇੱਟਾਂ ਖੋਹ ਕੇ ਲੈ ਜਾਵੇ (ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਤੋ ਨੂਰਦੀਨ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ ) ਆਪ ਕਿਰਪਾ ਕਰੋ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਜਾਂਈ ਨਾ ਜਾਵੇ।
ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਸੁਣੀ ਗੁਰਦੇਵ ਦੇ ਹੱਥ ਓਸ ਵੇਲੇ ਬੇਰੀ ਦੀ ਸੋਟੀ ਫੜੀ ਸੀ। ਆਵਿਆਂ ਦੇ ਲਾਗੇ ਓਹ ਸੋਟੀ ਗੱਡਕੇ ਬਚਨ ਕਹੇ , ਏਥੇ ਹਰ ਸਮੇ ਅਗੰਮੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਪਹਿਰਾ ਰਹੂ। ਏਥੋਂ ਕੋਈ ਕੱਖ ਨੀ ਹਲਾ ਸਕਦਾ। ਪ੍ਰਤੱਖ ਹਰਿ .ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਵਿਤਰ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਗੱਡੀ ਓ ਬੇਰੀ ਦੀ ਸੋਟੀ ਹਰੀ ਹੋ ਵੱਡੀ ਬੇਰੀ ਬਣਗੀ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।
ਇਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘਾਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪੰਜਵੀਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਦਸਦੇ ਇਥੇ ਆਮ ਈ ਏਦਾ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆ ਹਨ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਬੰਦਾ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਜੋ ਸਮਝੋ ਬਾਹਰ ਹੁੰਦੀਆ।
ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ
ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ

धनासरी महला ५ ॥ फिरत फिरत भेटे जन साधू पूरै गुरि समझाइआ ॥ आन सगल बिधि कांमि न आवै हरि हरि नामु धिआइआ ॥१॥ ता ते मोहि धारी ओट गोपाल ॥ सरनि परिओ पूरन परमेसुर बिनसे सगल जंजाल ॥ रहाउ ॥ सुरग मिरत पइआल भू मंडल सगल बिआपे माइ ॥ जीअ उधारन सभ कुल तारन हरि हरि नामु धिआइ ॥२॥

हे भाई! खोजते खोजते जब मैं गुरु महां पुरख को मिला, तो पूरे गुरु ने (मुझे) यह समझ दी की ( माया के मोह से बचने के लिए) और सारी जुग्तियों में से एक भी जुगत कान नहीं आती। परमात्मा का नाम सिमरन करना ही काम आता है।१। इस लिए, हे भाई! मैंने परमात्मा का सहारा ले लिया। (जब मैं) सरब-व्यापक परमात्मा के सरन आया, तो मेरे सारे (माया के) जंजाल नास हो गये।रहाउ। हे भाई! देव लोक, मात लोक, पाताल-सारी ही सृष्टि माया (मोह में) फसी हुई है। हे भाई! सदा परमात्मा का नाम जपा करो, यही है जीवन को ( माया के मोह से बचाने वाला, यही है सारी ही कुलों को पार लगाने वाला।२।

ਅੰਗ : 676
ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਫਿਰਤ ਫਿਰਤ ਭੇਟੇ ਜਨ ਸਾਧੂ ਪੂਰੈ ਗੁਰਿ ਸਮਝਾਇਆ ॥ ਆਨ ਸਗਲ ਬਿਧਿ ਕਾਂਮਿ ਨ ਆਵੈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ ॥੧॥ ਤਾ ਤੇ ਮੋਹਿ ਧਾਰੀ ਓਟ ਗੋਪਾਲ ॥ ਸਰਨਿ ਪਰਿਓ ਪੂਰਨ ਪਰਮੇਸੁਰ ਬਿਨਸੇ ਸਗਲ ਜੰਜਾਲ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੁਰਗ ਮਿਰਤ ਪਇਆਲ ਭੂ ਮੰਡਲ ਸਗਲ ਬਿਆਪੇ ਮਾਇ ॥ ਜੀਅ ਉਧਾਰਨ ਸਭ ਕੁਲ ਤਾਰਨ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥੨॥

ਅਰਥ : ਹੇ ਭਾਈ! ਭਾਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਮਹਾ ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ, ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਨੇ (ਮੈਨੂੰ) ਇਹ ਸਮਝ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਕਿ (ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ) ਹੋਰ ਸਾਰੀਆਂ ਜੁਗਤੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਇੱਕ ਜੁਗਤਿ ਭੀ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੀ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।੧। ਇਸ ਵਾਸਤੇ, ਹੇ ਭਾਈ! ਮੈਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲੈ ਲਿਆ। (ਜਦੋਂ ਮੈਂ) ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਰਨ ਪਿਆ, ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਸਾਰੇ (ਮਾਇਆ ਦੇ) ਜੰਜਾਲ ਨਾਸ ਹੋ ਗਏ।ਰਹਾਉ। ਹੇ ਭਾਈ! ਦੇਵ ਲੋਕ, ਮਾਤ-ਲੋਕ, ਪਾਤਾਲ-ਸਾਰੀ ਹੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਮਾਇਆ (ਦੇ ਮੋਹ) ਵਿਚ ਫਸੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਸਦਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਿਆ ਕਰ, ਇਹੀ ਹੈ ਜਿੰਦ ਨੂੰ (ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਵਿਚੋਂ) ਬਚਾਣ ਵਾਲਾ, ਇਹੀ ਹੈ ਸਾਰੀਆਂ ਕੁਲਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰਨ ਵਾਲਾ।੨।

धनासरी महला १ घरु १ चउपदे ੴ सति नामु करता पुरखु निरभउ निरवैरु अकाल मूरति अजूनी सैभं गुर प्रसादि ॥ जीउ डरतु है आपणा कै सिउ करी पुकार ॥ दूख विसारणु सेविआ सदा सदा दातारु ॥१॥ साहिबु मेरा नीत नवा सदा सदा दातारु ॥१॥ रहाउ ॥ अनदिनु साहिबु सेवीऐ अंति छडाए सोइ ॥ सुणि सुणि मेरी कामणी पारि उतारा होइ ॥२॥ दइआल तेरै नामि तरा ॥ सद कुरबाणै जाउ ॥१॥ रहाउ ॥ सरबं साचा एकु है दूजा नाही कोइ ॥ ता की सेवा सो करे जा कउ नदरि करे ॥३॥ तुधु बाझु पिआरे केव रहा ॥ सा वडिआई देहि जितु नामि तेरे लागि रहां ॥ दूजा नाही कोइ जिसु आगै पिआरे जाइ कहा ॥१॥ रहाउ ॥ सेवी साहिबु आपणा अवरु न जाचंउ कोइ ॥ नानकु ता का दासु है बिंद बिंद चुख चुख होइ ॥४॥ साहिब तेरे नाम विटहु बिंद बिंद चुख चुख होइ ॥१॥ रहाउ ॥४॥१॥

अर्थ: राग धनासरी ,घर १ मे गुरू नानक देव जी की चार-बँदों वाली बाणी। अकाल पुरख एक है, जिस का नाम सच्चा है जो सिृसटी का रचनहार है, जो सब में मौजूद है, डर से रहित है, वैर रहित है, जिस का सरूप काल से परे है, (मतलब जिस का शरीर नाश रहित है), जो जूनों में नही आता, जिस का प्रकाश अपने अाप से हुआ है और जो सतिगुरू की कृपा से मिलता है। (जगत दुखों का समुँद्र है, इन दुखों को देख कर) मेरी जिंद काँप जाती है (परमात्मा के बिना अन्य कोई बचाने वाला नहीं दिखता) जिस के पास जा कर मैं अरजोई-अरदास करूँ। (इस लिए ओर आसरे छोड़ कर) मैं दुखों को नाश करने वाले प्रभू को ही सिमरता हूँ, वह सदा ही मेहर करने वाला है ॥१॥ (फिर वह) मेरा मालिक सदा ही बख्श़श़ें तो करता रहता है (परन्तु वह मेरी रोज की बेनती सुन के बख्श़श़ें करने में कभी परेशान नहीं होता) रोज ऐसे है जैसे पहली बार अपनी मेहर करने लगा है ॥१॥ रहाउ ॥ हे मेरी जिन्दे! हर रोज उस मालिक को याद करना चाहिए (दुखों से) आखिर वही बचाता है। हे मेरी जिन्दे! ध्यान से सुन (उस मालिक का सहारा लेने से ही दुखों से समुँद्र से) पार निकला जा सकता है ॥२॥ हे दयाल प्रभू! (मेहर कर, अपना नाम दे, जो कि) तेरे नाम से मैं (दुखों के इस समुँद्र को) पार कर सकूँ। मैं आपसे सदा सदके जाता हूँ ॥१॥ रहाउ ॥ सदा के लिए रहने वाला परमात्मा ही सब जगह हाज़िर है, उस के बिना ओर कोई नही। जिस जीव पर वह मेहर की निगाह करता है, वह उस का सिमरन करता है ॥३॥ हे प्यारे (प्रभू!) तेरी याद के बिना मे परेशान हो जाता हूँ। मुझे कोई वह बड़ी दात दें, जिस करके मैं तुम्हारे नाम मे जुड़ा रहा। हे प्यारे! तुम्हारे बिना ओर एेसा कोई नही है, जिस पास जा कर मैं यह अरजोई कर सका ॥१॥ रहाउ ॥ (दुखों के इस सागर से तरने के लिए) मैं अपने मालिक प्रभू को ही याद करता हूँ, किसी ओर से मैं यह माँग नही माँगता। नानक जी (अपने) उस (मालिक) का ही सेवक है, उस मालिक से ही खिन खिन सदके जाता है ॥४॥ हे मेरे मालिक! मैं तेरे नाम से खिन खिन कुर्बान जाता हूँ ॥१॥ रहाउ ॥४॥१॥

ਅੰਗ : 660
ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੧ ਘਰੁ ੧ ਚਉਪਦੇ ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਜੀਉ ਡਰਤੁ ਹੈ ਆਪਣਾ ਕੈ ਸਿਉ ਕਰੀ ਪੁਕਾਰ ॥ ਦੂਖ ਵਿਸਾਰਣੁ ਸੇਵਿਆ ਸਦਾ ਸਦਾ ਦਾਤਾਰੁ ॥੧॥ ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ ਨੀਤ ਨਵਾ ਸਦਾ ਸਦਾ ਦਾਤਾਰੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਸਾਹਿਬ ਸੇਵੀਐ ਅੰਤਿ ਛਡਾਏ ਸੋਇ ॥ ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਮੇਰੀ ਕਾਮਣੀ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰਾ ਹੋਇ ॥੨॥ ਦਇਆਲ ਤੇਰੈ ਨਾਮਿ ਤਰਾ ॥ ਸਦ ਕੁਰਬਾਣੈ ਜਾਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਰਬੰ ਸਾਚਾ ਏਕੁ ਹੈ ਦੂਜਾ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ॥ ਤਾ ਕੀ ਸੇਵਾ ਸੋ ਕਰੇ ਜਾ ਕਉ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ॥੩॥ ਤੁਧੁ ਬਾਝੁ ਪਿਆਰੇ ਕੇਵ ਰਹਾ ॥ ਸਾ ਵਡਿਆਈ ਦੇਹਿ ਜਿਤੁ ਨਾਮਿ ਤੇਰੇ ਲਾਗਿ ਰਹਾਂ ॥ ਦੂਜਾ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ਜਿਸੁ ਆਗੈ ਪਿਆਰੇ ਜਾਇ ਕਹਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੇਵੀ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣਾ ਅਵਰੁ ਨ ਜਾਚੰਉ ਕੋਇ ॥ ਨਾਨਕੁ ਤਾ ਕਾ ਦਾਸੁ ਹੈ ਬਿੰਦ ਬਿੰਦ ਚੁਖ ਚੁਖ ਹੋਇ ॥੪॥ ਸਾਹਿਬ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਵਿਟਹੁ ਬਿੰਦ ਬਿੰਦ ਚੁਖ ਚੁਖ ਹੋਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥੪॥੧॥

ਅਰਥ : ਰਾਗ ਧਨਾਸਰੀ, ਘਰ ੧ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਚਾਰ-ਬੰਦਾਂ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ’ ਹੈ ਜੋ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਰਚਨਹਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਸਭ ਵਿਚ ਵਿਆਪਕ ਹੈ, ਭੈ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ, ਵੈਰ-ਰਹਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਰੂਪ ਕਾਲ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ, (ਭਾਵ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਨਾਸ-ਰਹਿਤ ਹੈ), ਜੋ ਜੂਨਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀ ਆਉਂਦਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। (ਜਗਤ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਸਮੁੰਦਰ ਹੈ, ਇਹਨਾਂ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ) ਮੇਰੀ ਜਿੰਦ ਕੰਬਦੀ ਹੈ (ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਬਚਾਣ ਵਾਲਾ ਦਿੱਸਦਾ ਨਹੀਂ) ਜਿਸ ਦੇ ਪਾਸ ਮੈਂ ਮਿੰਨਤਾ ਕਰਾਂ। (ਸੋ, ਹੋਰ ਆਸਰੇ ਛੱਡ ਕੇ) ਮੈਂ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਹੀ ਸਿਮਰਦਾ ਹਾਂ, ਉਹ ਸਦਾ ਹੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ ॥੧॥ (ਫਿਰ ਉਹ) ਮੇਰਾ ਮਾਲਿਕ ਸਦਾ ਹੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ਾਂ ਤਾਂ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ (ਪਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਿੱਤ ਦੇ ਤਰਲੇ ਸੁਣ ਕੇ ਕਦੇ ਅੱਕਦਾ ਨਹੀਂ, ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ਾਂ ਵਿਚ) ਨਿੱਤ ਇਉਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਹੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਹੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਹੇ ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੇ! ਹਰ ਰੋਜ਼ ਉਸ ਮਾਲਿਕ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ (ਦੁੱਖਾਂ ਵਿਚੋਂ) ਅਾਖ਼ਰ ਉਹੀ ਬਚਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਜਿੰਦੇ! ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣ (ਉਸ ਮਾਲਿਕ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲਿਆਂ ਹੀ ਦੁਖਾਂ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚੋਂ) ਪਾਰ ਲੰਘ ਸਕੀਦਾ ਹੈ ॥੨॥ ਹੇ ਦਿਆਲ ਪ੍ਰਭੂ! (ਮੇਹਰ ਕਰ, ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦੇਹ, ਤਾ ਕਿ) ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਮੈਂ (ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਇਸ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚੋਂ) ਪਾਰ ਲੰਘ ਸਕਾਂ। ਮੈਂ ਤੈਥੋਂ ਸਦਾ ਸਦਕੇ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੀ ਸਭ ਥਾਈਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਜਿਸ ਜੀਵ ਉਤੇ ਉਹ ਮੇਹਰ ਦੀ ਨਿਗਾਹ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ॥੩॥ ਹੇ ਪਿਆਰੇ (ਪ੍ਰਭੂ!) ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਮੈਂ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਉਹ ਵੱਡੀ ਦਾਤਿ ਦੇਹ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਦਕਾ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਵਿਚ ਜੁੜਿਆ ਰਹਾਂ। ਹੇ ਪਿਆਰੇ! ਤੈਥੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਐਸਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਪਾਸ ਜਾ ਕੇ ਮੈਂ ਇਹ ਅਰਜ਼ੋਈ ਕਰ ਸਕਾਂ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਦੁਖਾਂ ਦੇ ਇਸ ਸਾਗਰ ਵਿਚੋਂ ਤਰਨ ਲਈ) ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਮਾਲਿਕ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਹੀ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪਾਸੋਂ ਮੈਂ ਇਹ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ਮੰਗਦਾ। ਨਾਨਕ ਜੀ (ਆਪਣੇ) ਉਸ (ਮਾਲਿਕ) ਦਾ ਹੀ ਸੇਵਕ ਹੈ, ਉਸ ਮਾਲਿਕ ਤੋਂ ਹੀ ਖਿਨ ਖਿਨ ਸਦਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ॥੪॥ ਹੇ ਮੇਰੇ ਮਾਲਿਕ! ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਖਿਨ ਖਿਨ ਕੁਰਬਾਨ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥੪॥੧॥

सोरठि महला ५ घरु २ असटपदीआ ੴ सतिगुर प्रसादि ॥ पाठु पड़िओ अरु बेदु बीचारिओ निवलि भुअंगम साधे ॥ पंच जना सिउ संगु न छुटकिओ अधिक अह्मबुधि बाधे ॥१॥ पिआरे इन बिधि मिलणु न जाई मै कीए करम अनेका ॥ हारि परिओ सुआमी कै दुआरै दीजै बुधि बिबेका ॥ रहाउ ॥ मोनि भइओ करपाती रहिओ नगन फिरिओ बन माही ॥ तट तीरथ सभ धरती भ्रमिओ दुबिधा छुटकै नाही ॥२॥ मन कामना तीरथ जाइ बसिओ सिरि करवत धराए ॥ मन की मैलु न उतरै इह बिधि जे लख जतन कराए ॥३॥ कनिक कामिनी हैवर गैवर बहु बिधि दानु दातारा ॥ अंन बसत्र भूमि बहु अरपे नह मिलीऐ हरि दुआरा ॥४॥ पूजा अरचा बंदन डंडउत खटु करमा रतु रहता ॥ हउ हउ करत बंधन महि परिआ नह मिलीऐ इह जुगता ॥५॥ जोग सिध आसण चउरासीह ए भी करि करि रहिआ ॥ वडी आरजा फिरि फिरि जनमै हरि सिउ संगु न गहिआ ॥६॥ राज लीला राजन की रचना करिआ हुकमु अफारा ॥ सेज सोहनी चंदनु चोआ नरक घोर का दुआरा ॥७॥ हरि कीरति साधसंगति है सिरि करमन कै करमा ॥ कहु नानक तिसु भइओ परापति जिसु पुरब लिखे का लहना ॥८॥ तेरो सेवकु इह रंगि माता ॥ भइओ क्रिपालु दीन दुख भंजनु हरि हरि कीरतनि इहु मनु राता ॥ रहाउ दूजा ॥१॥३॥

राग सोरठि, घर २ में गुरु अर्जनदेव जी की आठ-बंद वाली बाणी अकाल पुरुख एक है वः सतगुरु की कृपा द्वारा मिलता है हे भाई! कोई मनुख वेद (आदिक धरम पुस्तक को) पड़ता है और विचारता है। कोई मनुख निवलीकरम करता है, कोई कुंडलनी नाडी रस्ते प्राण चडाता है। (परन्तु इन साधनों से कामादिक ) पांचो के साथ , साथ ख़तम नहीं हो सकता। (बलिक ) और अहंकार में (मनुख) बंध जाता है ।१। हे भाई! मेरे देखते हुए अनेकों ही लोग (निश्चित धार्मिक) कर्म करते हैं, परन्तु इन साधनों से परमात्मा के चरणों में जुड़ा नहीं जा सकता। हे भाई! मैं तो इन कर्मो का सहारा छोड़ कर मालिक परभू के दर पर आ गिरा हूँ (और विनती करता रहता हूँ हे प्रभु! मुझे भलाई और बुराई की) परख करने की अकल दो।रहाउ। हे भाई! कोई मनुख चुप साधे बैठा है, कोई कर-पाती बन बैठा है (बर्तन के स्थान पर अपने हाथ बरतता है), कोई जंगल में नगन घूमता है। कोई मनुख सारे तीर्थों का रटन कर रहा है, कोई सारी धरती का भ्रमण कर रहा है, (परन्तु इस तरह भी) मन की अस्थिर हालत ख़तम नहीं होती॥२॥ हे भाई! कोई मनुष्य अपनी मनोकामना के अनुसार तीर्थों पे जा बसा है, (मुक्ति का चाहवान अपने) सिर पर (शिव जी वाला) आरा रखवाता है (और, अपने आप को चिरवा लेता है)। पर अगर कोई मनुष्य (ऐसे) लाखों ही यतन करे, इस तरह भी मन की (विकारों की) मैल नहीं उतरती।3। हे भाई! कोई मनुष्य सोना, स्त्री, बढ़िया घोड़े, बढ़िया हाथी (और ऐसे ही) कई किसमों के दान करने वाला है। कोई मनुष्य अन्न दान करता है, कपड़े दान करता है, जमीन दान करता है। (इस तरह भी) परमात्मा के दर पर पहुँचा नहीं जा सकता।4। हे भाई! कोई मनुष्य देव-पूजा में, देवताओं को नमस्कार दंडवत करने में, खट् कर्म करने में मस्त रहता है। पर वह भी (इन मिथे हुए धार्मिक कर्मों को करने के कारण अपने आप को धार्मिक समझ के) अहंकार करता-करता (माया के मोह के) बँधनों में जकड़ा रहता है। इस ढंग से भी परमात्मा को नहीं मिला जा सकता।5। योग-मत में सिद्धों के प्रसिद्ध चौरासी आसन हैं। ये आसन कर करके भी मनुष्य थक जाता है। उम्र तो लंबी कर लेता है, पर इस तरह परमात्मा से मिलाप का संजोग नहीं बनता, बार बार जनम मरन के चक्कर में पड़ा रहता है।6। हे भाई! कई ऐसे हैं जो राज हकूमत के रंग तमाशे भोगते हैं, राजाओं वाले ठाठ-बाठ बनाते हैं, लोगों पर हुकम चलाते हैं, कोई उनका हुकम मोड़ नहीं सकता। सुंदर स्त्री की सेज भोगते हैं, (अपने शरीर पर) चंदन व इत्र लगाते हैं। पर ये सब कुछ तो भयानक नर्क की ओर ले जाने वाले हैं।7। हे भाई! साध-संगति में बैठ के परमात्मा की सिफत सालाह करनी- ये कर्म और सारे कर्मों से श्रेष्ठ है। पर, हे नानक! कह– ये अवसर उस मनुष्य को ही मिलता है जिसके माथे पर पूर्बले किए कर्मों के संस्कारों के अनुसार लेख लिखा होता है।8। हे भाई! तेरा सेवक तेरी सिफत सालाह के रंग में मस्त रहता है। हे भाई! दीनों के दुख दूर करने वाला परमात्मा जिस मनुष्य पर दयावान होता है, उसका ये मन परमात्मा की सिफत सालाह के रंग में रंगा रहता है। रहाउ दूजा।1।3।

ਅੰਗ : 641
ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੫ ਘਰੁ ੨ ਅਸਟਪਦੀਆ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਪਾਠੁ ਪੜਿਓ ਅਰੁ ਬੇਦੁ ਬੀਚਾਰਿਓ ਨਿਵਲਿ ਭੁਅੰਗਮ ਸਾਧੇ ॥ ਪੰਚ ਜਨਾ ਸਿਉ ਸੰਗੁ ਨ ਛੁਟਕਿਓ ਅਧਿਕ ਅਹੰਬੁਧਿ ਬਾਧੇ ॥੧॥ ਪਿਆਰੇ ਇਨ ਬਿਧਿ ਮਿਲਣੁ ਨ ਜਾਈ ਮੈ ਕੀਏ ਕਰਮ ਅਨੇਕਾ ॥ ਹਾਰਿ ਪਰਿਓ ਸੁਆਮੀ ਕੈ ਦੁਆਰੈ ਦੀਜੈ ਬੁਧਿ ਬਿਬੇਕਾ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮੋਨਿ ਭਇਓ ਕਰਪਾਤੀ ਰਹਿਓ ਨਗਨ ਫਿਰਿਓ ਬਨ ਮਾਹੀ ॥ ਤਟ ਤੀਰਥ ਸਭ ਧਰਤੀ ਭ੍ਰਮਿਓ ਦੁਬਿਧਾ ਛੁਟਕੈ ਨਾਹੀ ॥੨॥ ਮਨ ਕਾਮਨਾ ਤੀਰਥ ਜਾਇ ਬਸਿਓ ਸਿਰਿ ਕਰਵਤ ਧਰਾਏ ॥ ਮਨ ਕੀ ਮੈਲੁ ਨ ਉਤਰੈ ਇਹ ਬਿਧਿ ਜੇ ਲਖ ਜਤਨ ਕਰਾਏ ॥੩॥ ਕਨਿਕ ਕਾਮਿਨੀ ਹੈਵਰ ਗੈਵਰ ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਦਾਨੁ ਦਾਤਾਰਾ ॥ ਅੰਨ ਬਸਤ੍ਰ ਭੂਮਿ ਬਹੁ ਅਰਪੇ ਨਹ ਮਿਲੀਐ ਹਰਿ ਦੁਆਰਾ ॥੪॥ ਪੂਜਾ ਅਰਚਾ ਬੰਦਨ ਡੰਡਉਤ ਖਟੁ ਕਰਮਾ ਰਤੁ ਰਹਤਾ ॥ ਹਉ ਹਉ ਕਰਤ ਬੰਧਨ ਮਹਿ ਪਰਿਆ ਨਹ ਮਿਲੀਐ ਇਹ ਜੁਗਤਾ ॥੫॥ ਜੋਗ ਸਿਧ ਆਸਣ ਚਉਰਾਸੀਹ ਏ ਭੀ ਕਰਿ ਕਰਿ ਰਹਿਆ ॥ ਵਡੀ ਆਰਜਾ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਜਨਮੈ ਹਰਿ ਸਿਉ ਸੰਗੁ ਨ ਗਹਿਆ ॥੬॥ ਰਾਜ ਲੀਲਾ ਰਾਜਨ ਕੀ ਰਚਨਾ ਕਰਿਆ ਹੁਕਮੁ ਅਫਾਰਾ ॥ ਸੇਜ ਸੋਹਨੀ ਚੰਦਨੁ ਚੋਆ ਨਰਕ ਘੋਰ ਕਾ ਦੁਆਰਾ ॥੭॥ ਹਰਿ ਕੀਰਤਿ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਹੈ ਸਿਰਿ ਕਰਮਨ ਕੈ ਕਰਮਾ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਤਿਸੁ ਭਇਓ ਪਰਾਪਤਿ ਜਿਸੁ ਪੁਰਬ ਲਿਖੇ ਕਾ ਲਹਨਾ ॥੮॥ ਤੇਰੋ ਸੇਵਕੁ ਇਹ ਰੰਗਿ ਮਾਤਾ ॥ ਭਇਓ ਕ੍ਰਿਪਾਲੁ ਦੀਨ ਦੁਖ ਭੰਜਨੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨਿ ਇਹੁ ਮਨੁ ਰਾਤਾ ॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥੧॥੩॥

ਅਰਥ : ਰਾਗ ਸੋਰਠਿ, ਘਰ ੨ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਅੱਠ-ਬੰਦਾਂ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਵੇਦ (ਆਦਿਕ ਧਰਮ-ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ) ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਨਿਵਲੀਕਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਕੁੰਡਲਨੀ ਨਾੜੀ ਰਸਤੇ ਪ੍ਰਾਣ ਚਾੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। (ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਕਾਮਾਦਿਕ) ਪੰਜਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸਾਥ ਮੁੱਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। (ਸਗੋਂ) ਵਧੀਕ ਅਹੰਕਾਰ ਵਿਚ (ਮਨੁੱਖ) ਬੱਝ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।੧। ਹੇ ਭਾਈ! ਮੇਰੇ ਵੇਖਦਿਆਂ ਲੋਕ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ (ਮਿਥੇ ਹੋਏ ਧਾਰਮਿਕ) ਕਰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਜੁੜਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਹੇ ਭਾਈ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਛੱਡ ਕੇ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ ਤੇ ਆ ਡਿੱਗਾ ਹਾਂ (ਤੇ ਅਰਜ਼ੋਈ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ-ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਮੈਨੂੰ ਭਲਾਈ ਬੁਰਾਈ ਦੀ) ਪਰਖ ਕਰ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਅਕਲ ਦੇਹ ॥ ਰਹਾਉ॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਚੁੱਪ ਸਾਧੀ ਬੈਠਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਕਰ-ਪਾਤੀ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ (ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੇ ਥਾਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਹੀ ਵਰਤਦਾ ਹੈ), ਕੋਈ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਨੰਗਾ ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਸਾਰੇ ਤੀਰਥਾਂ ਦਾ ਰਟਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਦਾ ਭ੍ਰਮਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, (ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੀ) ਮਨ ਦੀ ਡਾਂਵਾਂ-ਡੋਲ ਹਾਲਤ ਮੁੱਕਦੀ ਨਹੀਂ ॥੨॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਮਨੋ-ਕਾਮਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਤੀਰਥਾਂ ਉੱਤੇ ਜਾ ਵੱਸਿਆ ਹੈ, (ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਚਾਹਵਾਨ ਆਪਣੇ) ਸਿਰ ਉਤੇ (ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਵਾਲਾ) ਆਰਾ ਰਖਾਂਦਾ ਹੈ (ਤੇ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚਿਰਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ) । ਪਰ ਜੇ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ (ਇਹੋ ਜਿਹੇ) ਲੱਖਾਂ ਹੀ ਜਤਨ ਕਰੇ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੀ ਮਨ ਦੀ (ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ) ਮੈਲ ਨਹੀਂ ਲਹਿੰਦੀ।੩। ਹੇ ਭਾਈ! ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਸੋਨਾ, ਇਸਤ੍ਰੀ, ਵਧੀਆ ਘੋੜੇ, ਵਧੀਆ ਹਾਥੀ (ਅਤੇ ਇਹੋ ਜਿਹੇ) ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਅੰਨ ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕੱਪੜੇ ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜ਼ਿਮੀਂ ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। (ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੀ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਦਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਸਕੀਦਾ।੪। ਹੇ ਭਾਈ! ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਦੇਵ-ਪੂਜਾ ਵਿਚ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਡੰਡਉਤ ਕਰਨ ਵਿਚ, ਛੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਸਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਭੀ (ਇਹਨਾਂ ਮਿੱਥੇ ਹੋਏ ਧਾਰਮਿਕ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਕਰਨ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਧਰਮੀ ਜਾਣ ਕੇ) ਅਹੰਕਾਰ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਕਰਦਾ (ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਦੇ) ਬੰਧਨਾਂ ਵਿਚ ਜਕੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਭੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕੀਦਾ।੫। ਜੋਗ-ਮਤ ਵਿਚ ਸਿੱਧਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚੌਰਾਸੀ ਆਸਣ ਹਨ। ਇਹ ਆਸਣ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਭੀ ਮਨੁੱਖ ਥੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਮਰ ਤਾਂ ਲੰਮੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ, ਮੁੜ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ ਵਿਚ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।੬। ਹੇ ਭਾਈ! ਕਈ ਐਸੇ ਹਨ ਜੋ ਰਾਜ-ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਰੰਗ-ਤਮਾਸ਼ੇ ਮਾਣਦੇ ਹਨ, ਰਾਜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਠਾਠ-ਬਾਠ ਬਣਾਂਦੇ ਹਨ, ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਹੁਕਮ ਚਲਾਂਦੇ ਹਨ, ਕੋਈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੋੜ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਸੁੰਦਰ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੀ ਸੇਜ ਮਾਣਦੇ ਹਨ, (ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਉਤੇ) ਚੰਦਨ ਤੇ ਅਤਰ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਤਾਂ ਭਿਆਨਕ ਨਰਕ ਵਲ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਹੈ।੭। ਹੇ ਭਾਈ! ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਨੀ-ਇਹ ਕੰਮ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਹੈ। ਪਰ, ਹੇ ਨਾਨਕ! ਆਖ-ਇਹ ਅਵਸਰ ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉਤੇ ਪੂਰਬਲੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।੮। ਹੇ ਭਾਈ! ਤੇਰਾ ਸੇਵਕ ਤੇਰੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿਚ ਮਸਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਦੀਨਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਉਤੇ ਦਇਆਵਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਇਹ ਮਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿਚ ਰੰਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ।੧।੩।

ਸਾਹਾਂ ਦੀ ਡੋਰ ਓਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜਰੂਰ ਜਪਿਆਂ ਕਰੋ

ਸ਼ਹੀਦ ਬੀਬੀ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ,
ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਢੱਠ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਤੁਰਕ ਬੜੇ ਜ਼ੁਲਮ ਤੇ ਧੱਕੋ – ਜ਼ੋਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਇਕ ਹਿੰਦੂ ਲਾੜਾ ਵਿਆਹ ਕਰਾ ਕੇ ਜੰਝ ਸਮੇਤ ਲਾੜੀ ਨੂੰ ਡੋਲੀ ‘ ਚ ਲੱਦੀ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਕੁਝ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਸਮੇਤ ਗਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਅਗੋਂ ਮਿਲ ਪਿਆ । ਦਬਕਾ ਮਾਰ ਕੇ ਡੋਲਾ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ । ਜਦੋਂ ਲਾੜਾ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ , ਚੌਧਰੀ ਦੀਆਂ ਮਿੰਨਤਾਂ ਕਰਨ ਲਗਾ ਤਾਂ ਅਗੋਂ ਕਹਿਣ ਲਗਾ ਕਿ “ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਹੋਰ ਕੋਈ ਬਹੂ ਦੇ ਜਾਓ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਓ ਜਾਂ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਲੈ ਜਾਇਓ । ” ਇਸ ਦਾ ਘਰ ਵਾਲਾ ਸਿੱਧਾ ਸਿੰਘਾਂ ਪਾਸ ਜਾ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਕੇ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਬਣ ਗਿਆ । ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਲਿਆਂਦਾ । ਉਸ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਨਾਮ ਰਖਿਆ । ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਕਸ਼ਟ ਝਲਦੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਬਚਾਉਂਦੀ ਲਾਹੌਰ ਕੈਂਪ ਵਿਚ ਗਈ । ਜਰਵਾਨਿਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਈਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ , ਸਾਥਣਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹੌਸਲਾ ਤੇ ਜੁਰੱਅਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਅੰਤ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖੀ ਕੇਸਾਂ ਸੁਆਸਾਂ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਈ ।
ਅਬਦਾਲੀ ਦੀ ਲੁੱਟ ਖਸੁੱਟ ਦਾ ਬਿਖੜਾ ਸਮਾਂ ਸੀ । ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਿੰਦੂਆਂ ਉਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਢਾਹੁੰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੁਆਨ ਲੜਕੀਆਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ । ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਟੱਬਰਾਂ ਸਮੇਤ ਡੇਰੇ ਲਾਏ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ‘ ਚ ਇਸਤਰੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਹਿੰਦੂ ਪ੍ਰਵਾਰ ਆਪਣੇ ਲੜਕੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਜੁਆਨ ਨੂੰਹ ਲਿਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਤੁਰਕ ਸਿਪਾਹੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਮਿਲੇ । ਤੁਰਕ ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਬਹੂ ਨੂੰ ਖੋਹ ਲਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਾਲ ਅਸਬਾਬ ਵੀ ਲੁੱਟ ਲਿਆ । ਲਾੜਾ ਘਰ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਸਿੱਧਾ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਸਿੰਘਾਂ ਪਾਸ ਚਲਾ ਗਿਆ । ਸਾਰੀ ਵਿਥਿਆ ਦੱਸੀ । ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਕੇ ਉਸ ਚੌਧਰੀ ਪਾਸੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ । ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਤੇਜ ਰਾਮ ਤੋਂ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਬਣ ਗਿਆ । ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਇਕ ਰਾਤ ਕੁਝ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਚੌਧਰੀ ਪਾਸੋਂ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਖੋਹ ਲਿਆਇਆ , ਮਾਲ ਵੀ ਵਾਪਸ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ । ਉਸ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਵਾਪਸ ਆਈ , ਬੜੀ ਤਰਸਯੋਗ ਤੇ ਭੈੜੀ ਹਾਲਤ ਸੀ । ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਵਾਂ ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਬੀਬੀਆਂ ਨੇ ਹੌਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਬੜੇ ਜਨਮਾਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਅਜਾਈਂ ਨਹੀਂ ਗਵਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਲਬਰੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਤੇ ਹੌਸਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਕੇ ਨਾਮ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਰਖਿਆ ਗਿਆ । ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਲਾ ਬਾਣਾ ਸਜਾ ਨਿਹੰਗ ਬਣ ਗਈ । ਹਰ ਸਮੇਂ ਵੱਡੀ ਕਿਰਪਾਨ ਗਲ ਵਿਚ ਰੱਖਦੀ । ਇਥੇ ਕਾਹਨੂੰਵਾਨ ਦੇ ਛੰਭ ਵਿਚ ਹੋਰ ਬੀਬੀਆਂ ਵੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ । ਹੁਣ ਬੀਬੀ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਨੇ ਵਿਚਾਰ ਬਣਾਈ ਕਿ ਰਾਤ ਬਰਾਤੇ ਗਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਤੁਰਕ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਪਾਸੋਂ ਘੋੜੇ ਖੋਹੇ ਜਾਣ । ਇਹ ਜਾਣਦੀ ਕਿ ਉਹ ਰਾਤ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਮਦਹੋਸ਼ੀ ਵਿਚ ਫਿਰਦੇ ਹਨ । ਇਕ ਰਾਤ ਬੀਬੀ ਜੀ ਕੁਝ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਏਸੇ ਭਾਲ ਵਿਚ ਛੰਭ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਈ । ਕੁਦਰਤੀ ਕੁਝ ਤੁਰਕ ਸਿਪਾਹੀ ਘੋੜੇ ਜੰਗਲ ‘ ਚ ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਬੰਨ ਲਾਗੇ ਲੇਟੇ ਪਏ ਸਨ । ਚੁਪ ਚੁਪੀਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬੰਦੂਕਾਂ ਚੁੱਕੀਆਂ ਤੇ ਘੋੜੇ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਦੌੜਾ ਲਏ । ਸਿੱਧੇ ਛੰਭ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ । ਇਹ ਛੰਭ ਕੰਡਿਆਲੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਪਿਆ – ਕੁਝ ਰੁੱਖ ਵੱਢ ਕੇ ਰਾਹ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡੀ ਢਾਬ ਸੀ , ਜਿਸ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਿੰਘ ਵਰਤਦੇ ਸਨ । ਰਾਤ ਬਰਾਤੇ ਦੂਰੋਂ ਨੇੜਿਓਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਖਾਣ ਪੀਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਲੈ ਆਉਂਦੇ । ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਤੰਬੇ ( ਸਲਵਾਰਾਂ ਪਾਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਪੜੇ ਝਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਕੇਵਲ ਕਛਹਿਰੇ ਹੀ ਪਾਏ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਸਰੀਰ ਵੀ ਸਖਤ ਰਿਸ਼ਟ ਪੁਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਹ ਕੰਡਿਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦੇ । ਇਥੋਂ ਨਿਕਲ ਲੁਕਦੇ ਛਿਪਦੇ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਾ ਮਿਲੇ । ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਨਵਾਬ ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਸੀ । ਉਸ ਦਾ ਵਜ਼ੀਰ ਕੌੜਾ ਮੱਲ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਮਿੱਠਾ ਮੱਲ ਕਰਕੇ ਸੱਦਦੇ ਸਨ । ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਬੜਾ ਹਿਤੈਸ਼ੀ ਸੀ । ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ‘ ਤੇ ਸਖਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਣ ਦੇਂਦਾ । ਉਧਰੋਂ ਅਬਦਾਲੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਲੁਟ ਕੇ ਜਾਂਦਾ , ਨਾਲ ਹਿੰਦੂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗੱਡਿਆਂ ‘ ਤੇ ਬਿਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਲਿਜਾਂਦਾ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੀ ਪਚਾਉਣਾ ਤੇ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਰਸ਼ਦ ਆਦਿ ਲੁਟ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣੀ । ਉਸ ਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨਵਾਬ ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਨੂੰ ਤਾੜਨਾ ਕਰਨੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਖੁਰਾ ਖੋਜ ਮਿਟਾਉਣਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ , ਹੁਣ ਫਿਰ ਅਬਦਾਲੀ ਵਾਪਸ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਆਇਆ ਤਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਿਆ ਕਿ “ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਏਡੇ ਬਹਾਦਰ ਹੋ ਤਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਭੱਜਦੇ ਹੋ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਮੈਦਾਨ ‘ ਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰੋ । ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਬਦਾਲੀ ਦੀ ਵੰਗਾਰ ਨੂੰ ਕਬੂਲਿਆ । ਚਾਰ ਕੁ ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੌ ਕੁ ਸਿੰਘਣੀਆਂ , ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਨੇ ਮਰਦਾਂ ਵਾਲੇ ਬਸਤਰ ਸਜਾਏ ਹੋਏ ਸਨ । ਬਬਰ ਸ਼ੇਰ ਭੁਬਾਂ ਮਾਰਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਉਂਦੇ ਜੰਗਲ ‘ ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਏ । ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਦੁੰਬੇ ਖਾਣਿਆਂ ‘ ਤੇ ਆਪਣੇ ਖੁੰਢਿਆਂ ਸ਼ਸ਼ਤਰਾਂ ਨਾਲ ਹੱਲਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ । ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ ਬੜੇ ਆਹੂ ਲਾਏ । ਰਾਤ ਪੈ ਗਈ 50 ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ । ਪਠਾਨਾਂ ਦਾ ਢੇਰ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ । ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਦੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਬੜੀ ਜੁਰੱਅਤ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਲੜਦੀ ਨੇ ਵੈਰੀਆਂ ਦੇ ਦੰਦ ਖੱਟੇ ਕੀਤੇ । ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਤੁਰਕ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਠਾਨ ਮਰਵਾ ਕੇ ਹਾਰ ਖਾ ਕੇ ਪਿਛੇ ਮੁੜ ਗਏ । ਇਸ ਭੱਜ ਦੌੜ ਵਿਚ ਬੀਬੀ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਕੁਝ ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਸਮੇਤ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਈ । ਇਹ ਰਾਤ ਇਕ ਪਿੰਡ ਚਲੇ ਗਈਆਂ । ਉਥੇ ਜਾ ਲੰਗਰ ਤਿਆਰ ਕਰ ਛੱਕ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਭੁੰਜੇ ਹੀ ਸੌਂ ਗਈਆਂ । ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਦੋ ਦੋ ਜਾਗ ਕੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ । ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਨਿਤਨੇਮ ਕਰ ਆਪਣੇ ਰਾਹ ਪੈ ਗਈਆਂ । ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ 50 ਕੁ ਤੁਰਕਾਂ ਨਾਲ ਟਾਕਰਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ ਚੋਂ ਪੰਜ ਕੁ ਤੁਰਕ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਵਲ ਭੈੜੀ ਨੀਅਤ ਨਾਲ ਅਗੇ ਆਏ । ਬੜੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਅਗੇ ਵਧ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਨੇ ਇਕ ਤੁਰਕ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਕਟ ਦਿੱਤੀ । ਏਨੇ ‘ ਚ ਦੂਜੇ ਤੁਰਕਾਂ ਨੇ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ‘ ਤੇ ਹੱਲਾ ਬੋਲ ਦਿਤਾ ਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਅਜੇ ਉਹ ਸੰਭਲ ਹੀ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਹੋਰ ਨੇਜੇ ਵਾਲੇ ਨੇ ਉਸ ਪਰ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਉਧਰੋਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਥਣਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨੇਜੇ ਤੋਂ ਬਚਾ ਲਿਆ । ਤੁਰਕ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਲ ਪਰਤੇ । ਮੌਕਾ ਤਾੜ ਕੇ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਥਣਾਂ ਸਮੇਤ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਚਲ ਪਈ । ਉਧਰ ਪਠਾਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਉਧਰ ਇਕ ਟਾਂਗੂ ਜਿਹੜਾ ਇਕ ਉਚੇ ਰੁੱਖ ‘ ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਵੈਰੀ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ) ਨੇ ਪਠਾਨਾਂ ਦੀ ਜੰਗਲ ਵਲ ਆਉਣ ਦੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ । ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਜੰਗਲ ‘ ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੇ ਪਠਾਨਾਂ ਦੇ ਆਹੂ ਲਾਹੁਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਤਿੰਨ ਸਿੱਖ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ । ਸਾਰੇ ਪਠਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਦੀ ਨੀਂਦ ਸੁਆ ਦਿਤਾ । ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਥਣਾਂ ਨੂੰ ਬਥੇਰਾ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਵਾਪਸ ਘਰੀਂ ਚਲੀਆਂ ਜਾਣ ਪਰ ਉਹ ਅਗੋਂ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਕਿ “ ਅਸੀਂ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਥੋਂ ਪਿਛੇ ਕਿਉਂ ਰਹੀਏ । ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹਰ ਦੁਖ ਸੁਖ ਝੱਲਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਾਂ । ਉਧਰ ਦੁਸ਼ਟ ਮੰਨੂੰ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਖੁਰਾ ਖੋਜ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਰੱਖ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਰਵਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਹੁਕਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜਿਥੇ ਸਿੱਖ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਜਬਰਨ ਕਲਮਾਂ ਪੜਾਉ , ਜੇ ਉਹ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਸਿਰ ਕੱਟ ਕੇ ਮੰਨੂੰ ਪਾਸ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਵੇ , ਉਸ ਦੇ ਬਦਲੇ 50 ਰੁਪੈ ਮਿਲਣਗੇ । ਸਿੱਖ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਜਬਰਨ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਹਾਵਤ ਬਣਾਈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਅਸਾਡੀ ਦਾਤਰੀ ਅਸੀਂ ਮੰਨੂੰ ਦੀ ਸੋਇ ( ਸੌਂਫ ਵਰਗੀ ਫਸਲ ) ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਮੰਨੂੰ ਸਾਨੂੰ ਵੱਢਦਾ ਅਸੀਂ ਦੁਨੇ ਚੌਣੇ ਹੋਏ ਜਦੋਂ ਬੀਬੀ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਨੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਰਾਤ ਕੱਟੀ ਸੀ ਇਸ ਨੇ ਉਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਕੁਝ ਬੀਬੀਆਂ ਤੇ ਬੱਚੇ ਵੇਖੇ ਸਨ । ਇਹ ਬੀਬੀਆਂ ਤੇ ਬੱਚੇ ਕਿਸੇ ਤਰਸਵਾਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬੀਬੀ ਦੇ ਘਰ ਛਿਪ ਕੇ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਨਾਲ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ । ਕੁਕੜ ਦੀ ਬਾਂਗ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਸਿੱਖ ਬੀਬੀਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਲੈ ਜੰਗਲ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਈਆਂ । ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰ ਪਹਿਰੇ ‘ ਤੇ ਚਾਰ ਤੁਰਕ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗ ਗਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਿਆ ਬਿਆਸ ਪਾਰ ਕਰ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿ ਕੇ ਆਪ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ । ਬੜੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਦੋ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹਿੱਕਾਂ ‘ ਚ ਨੇਜਾ ਪਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਦੂਜੀ ਬੀਬੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨੇਜੇ ਨਾਲ ਤੀਜੇ ਸਿਪਾਹੀ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਉਸ ਤੁਰਕ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਬੀਬੀ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਘੋੜਾ ਜ਼ਖਮੀ ਬੀਬੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਦਿਆਂ ਜ਼ਖਮੀ ਸਿਪਾਹੀ ਪਾਸੋਂ ਉਸ ਦਾ ਘੋੜਾ ਖੋਹ ਦੂਜੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨਾਲ ਬੜੀ ਬਹਾਦਰੀ ਤੇ ਜੁਰੱਅਤ ਨਾਲ ਲੜੀ । ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਤੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਲਹੂ ਵਗ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਬੜੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਦੂਜੀ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਘੋੜੇ ਤੇ ਬਿਠਾ , ਦੌੜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾ ਮਿਲੀਆਂ । ਉਧਰ ਮੰਨੂੰ ਸਿੱਖ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਤੰਗ ਕਰਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਗਿਆ । ਘੋੜਾ ਡਰ ਕੇ ਤਬਕ ਗਿਆ ( ਬੀਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬਦਅਸੀਸਾਂ ਨਾਲ ਘੋੜੇ ਤੋਂ ਡਿੱਗ ਪਿਆ । ਪੈਰ ਰਕਾਬ ਵਿਚ ਅੜ ਗਿਆ । ਧੂਈ ਘਸੀਟੀ ਦਾ 1753 ਵਿਚ ਦੁਸ਼ਟ ਮਰ ਗਿਆ । ਹੁਣ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਪਰਤਨਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਬੀਬੀ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੀਬੀਆਂ ਦੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਕੈਦ ਸਿੱਖ ਬੀਬੀਆਂ ਦੇ ਕੈਂਪ ‘ ਤੇ ਹੱਲਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ । ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਦੀ ਨੀਂਦ ਸੁਲਾ ਕੇ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਇਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ‘ ਚ ਵਾਪਸ ਛੱਡ ਕੇ ਆਈ । ਹੁਣ ਇਹ ਆਪ ਵੀ ਆਪਣੇ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਸਮੇਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ‘ ਚ ਰਹਿ ਰਹੀ ਸੀ । ਹੁਣ ਮੰਨੂੰ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਪਾ ਕੇ ਅਬਦਾਲੀ ਨੂੰ ਸੱਦ ਲਿਆ । ਹੁਣ ਅਬਦਾਲੀ ਦਾ ਆਉਣਾ ਸੁਣ ਕੇ ਸਿੱਖ ਫਿਰ ਜੰਗਲਾਂ ‘ ਚ ਜਾ ਵਸੇ । ਬੀਬੀ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਬੱਚਾ ਲੈ ਕੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿ ਆਪ ਲਾਹੌਰ ਦੂਜੇ ਕੈਂਪ ‘ ਚੋਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣ ਲਈ ਸੋਚਣ ਲਗੀ । ਹੁਣ ਇਸ ਨੇ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ , ਇਕ ਸਿੱਖ ਬੀਬੀ ਨੂੰ , ਕੈਂਪ ਵਲ ਲਿਜਾਂਦਿਆਂ ਡਿੱਠਾ , ਇਹ ਤਾਕ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ । ਲਾਗੇ ਲੰਘਦਿਆਂ ਦੋਹਾਂ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਨੇਜ਼ੇ ਨਾਲ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਏਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਸਾਥੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਬੀਬੀ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਕੇ ਫੜ ਕੇ ਉਸੇ ਕੈਂਪ ਵਿਚ ਲਿਆ ਸੁਟਿਆ ਜਿਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨਰਕ ਭੋਗ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਕੈਂਪ ਵਿਚ ਬੀਬੀਆਂ ਭੁੱਖੀਆਂ ਤਿਹਾਈਆਂ ਚੱਕੀ ਪੀਸਦੀਆਂ ਬੈਂਤਾਂ ਨਾਲ ਮਾਰ ਖਾਂਦੀਆਂ , ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਟੋਟੇ ਕਰਾ ਗਲਾਂ ‘ ਚ ਪਵਾਉਂਦੀਆਂ , ਬੱਚੇ ਭੁੱਖੇ ਵਿਲਕਦੇ ਪਰ ਕਿਸੇ ਇਕ ਨੇ ਵੀ ਤੁਰਕਾਂ ਦੀ ਈਨ ਨਾ ਮੰਨੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਬੀਬੀ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਭੁੱਖੀ ਤੇ ਤਿਹਾਈ ਨੂੰ ਚੱਕੀ ਪੀਹਣ ਡਾਹ ਛੱਡਣਾ । ਅਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੈਂਪ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੇ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਸਦਿਆ ਪਰ ਉਹ ਹਿੱਲੀ ਤਕ ਨਾ । ਹਾਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਧੂਹ ਕੇ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ । ਜਦੋਂ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਬਾਂਹ ਫੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੇ ਏਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਧੌਹਲ ਮਾਰੀ ਕਿ ਉਹ ਮੂੰਹ ਪਰਨੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ , ਹਾਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਛੇ ਇੰਚੀ ਕਿਰਪਾਨ ਕੱਢ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਦਿੱਡ ਵਿਚ ਖੁਭੋ ਦਿੱਤੀ । ਹੋਰ ਬੀਬੀਆਂ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਆਈਆਂ , ਦੂਜੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ ਭੱਜ ਗਏ । ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕਠਾ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਹੜੀ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਤਿਆਗ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮਨ – ਪਸੰਦ ਸਿਪਾਹੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਵੇਗੀ ਉਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਬੀਬੀ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਅਗੇ ਹੋ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲਗੀ , “ ਕੋਈ ਬੀਬੀ ਆਪਣਾ ਪਿਆਰਾ ਧਰਮ ਛੱਡਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਪੁੱਤਰੀਆਂ ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਧਰਮ ਤਿਆਗਨ ਨਾਲੋਂ ਮੌਤ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਾਂ । ਇਹ ਜੁਰੱਅਤ ਭਰਿਆ ਉਤਰ ਸੁਣ ਮੁਖੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤਾੜੀ ਲਗ ਗਈਆਂ , ਸੋਚਣ ਲਗਾ ਕਿ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । ਹਾਰ ਕੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਹੁਕਮ ਦੇਂਦਾ ਹੈ , ਇਸ ਨੂੰ ਰੱਸਿਆਂ ਨਾਲ ਇਕ ਥੰਮ ਨਾਲ ਬੰਨ ਕੇ ਕੋਟੜੇ ਬੈਂਤਾਂ ਨਾਲ ਕੁਟ ਕੁਟ ਕੇ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ । ਹੁਣ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਣ ਲਈ ਬਾਹੋਂ ਫੜਣ ਲਗਾ ਤਾਂ ਭੁੱਖੀ ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੇ ਪੰਜਾ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਸੁੱਟ ਉਸ ਦੀ ਕਟਾਰ ਖੋਹ ਉਸ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਹੋਰ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਬੀਬੀ ਬਘੇਲ ਕੌਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਭੁੱਖੀ ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੇ ਤੁਰਕਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਈਨ ਨਾ ਮੰਨੀ ਸਗੋਂ ਬਹਾਦਰੀ ਤੇ ਜੁਰੱਅਤ ਦੇ ਪੂਰਨੇ ਪਾਉਂਦੀ ਸਿੱਖ ਬੀਬੀਆਂ ਦਾ ਨਾਮ ਉਚਾ ਕਰ ਗਈ । ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਮੁਖੀ ਤੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਦੰਡ ਦੇਂਦਿਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਲਿਆ ।
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ

ਸ਼ਹਾਦਤ ਭਾਈ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ (ਬਸੰਤ ਪੰਚਵੀ)
ਭਾਈ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਦਾ ਜਨਮ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਵਾਸੀ ਹੋਏ ਬਾਘ ਮੱਲ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਗੋਰ‍ਾਂ ਜੀ ਦੀ ਕੁਖੋ 1724 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਾਦਾ ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਲਾਲ ਪੁਰੀਆ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਸਿੱਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਹਜਧਾਰੀ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਸੀ ਬਾਘ ਮੱਲ ਜੀ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਪੰਥ ਦਰਦੀ ਸੀ। ਖ‍ਸ ਖਾਸ ਖਬਰ‍‍ਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ।
ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਚ ਭਾਈ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਰਦਾਰ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਦੁਰਗਾ (ਕੁਝ ਨੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਲਿਖਿਆ) ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਚ ਫਾਰਸੀ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ ਬਾਘ ਮੱਲ ਜੀ ਨੇ ਪੁਤ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਫਾਰਸੀ ਪੜਣ ਲਾਇਆ। ਭਾਈ ਸਾਬ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਬੁਧੀਵਾਨ ਸੀ ਤੇ ਸਿਖੀ ਚ ਪ੍ਰਪੱਕ ਸੀ ਮਦਰੱਸੇ ਚ ਪੜਦਿਆਂ ਇਕ ਦਿਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਦੇਵੀ ਲਈ ਅਪਮਾਨ-ਜਨਕ ਲਫਜ ਵਰਤੇ। ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ , ਕਿਸੇ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਮਾੜਾ ਬੋਲਣਾ ਗਲਤ ਗਲ ਆ ਜਰਾ ਸੋਚੋ ਜੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਬੀਬੀ ਫਾਤਮਾ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਵੇ ਲਗੂ …..
ਏਸ ਗੱਲ ਤੇ ਝਗੜਾ ਹੋ ਪਿਆ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਮੌਲਵੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ , ਮੌਲਵੀ ਨੇ ਓਹਨਾਂ ਦਾ ਹੀ ਸਾਥ ਦਿਤਾ। ਭਾਈ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਕੁਟਿਆ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਹਾਕਮ ਕੋਲ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਤੀ। ਗੱਲ ਵਧਾਕੇ ਕਿਆ , ਏਨੇ ਪੈਗ਼ੰਬਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢੀਆ। ਇਸਲਾਮ ਚ ਮਾੜਾ ਬੋਲਿਆ। ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਹਾਕਮ ਅਮੀਰ ਖਾਨ ਨੇ ਮੌਲਵੀ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਤੇ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਲਿਆ।
ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਚੰਗੇ ਰਸੂਖ ਵਾਲੇ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਅਹਿਲਾਕਰ ਸੀ। ਲੋਕ ਸਹਾਇਕ ਸੀ। ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਹਮਦਰਦ ਲੋਕ ਕੱਠੇ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਹਾਕਮ ਨੇ ਰੌਲਾਂ ਵੱਧਦਾ ਵੇਖ ਰਾਤ ਨੂੰ ਚੁੱਪਚਾਪ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਸਿਆਲਕੋਟ ਤੋਂ ਲਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਉੱਥੇ ਕੇਸ ਵੱਡੇ ਕਾਜ਼ੀ ਕੋਲ ਜਕਰੀਏ ਦੀ ਨਿਗਾਹ ਚ ਆ ਗਿਆ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਬੜੀ ਭਜ ਨੱਸ ਕੀਤੀ ਪਰ ਕਾਜ਼ੀ ਨੇ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜਾ ਸੁਣਾਤੀ ਫੇਰ ਇਕ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀਂ ਕੇ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਜਾਨ ਬਚ ਸਕਦੀ……
ਓ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲਾਲ ਨ ਮੰਨਿਆ। ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ ਤੋ ਨ ਡੋਲਿਆ। ਇਹ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਕੇ ਬਹੁਤ ਕੁੱਟਿਆ ਮਾਰਿਆ , ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਕੇ ਇਸਲਾਮ ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਜੇ , ਲਾਲਚ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਯੋਧੇ ਨੇ ਸਿਦਕ ਨਿਭਾਇਆ ਧਰਮ ਨੀ ਹਾਰਿਆ। ਅਖੀਰ ਜ਼ਕਰੀਏ ਦੇ ਹੁਕਮ ਤੇ ਕਾਜ਼ੀ ਨੇ ਫਤਵਾ ਸੁਣਾਇਆ। ਏਸ ਕਾਫਰ ਦਾ ਸਿਰ ਧੜ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।
1742 ਨੂੰ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲਾਹੌਰ ਚ ਭਾਈ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਦਾ ਸਿਰ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਕਲਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਸਾਬ ਦੀ ਉਮਰ ਸਿਰਫ 18 ਕ ਸਾਲ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੰਸਕਾਰ ਸ਼ਾਹ ਬਲਾਵਲ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਲਾਗੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਧ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਏਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦਾ ਮੇਲਾ ਭਰਦਾ ਗਿਆਨੀ ਭਜਨ ਸਿੰਘ ਲਿਖਦੇ ਆ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਏਸ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਬੜਾ ਅਸਰ ਸੀ। ਓ ਅਕਸਰ ਏਥੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸਮਾਗਮ ਕਰਉਦੇ ਸੀ।
ਵਾਰ ਭਾਈ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਕੀ….
ਜਬ ਦਿੱਤੀ ਜਾਨ ਹਕੀਕਤ ਨੇ ਤਬ ਹੋਇਆ ਧਰਮ ਸਹਾਈ। ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਮਾਤਮ ਹੋਇਆ ਕਿਆ ਕੋਈ ਆਖ ਸੁਣਾਈਂ। ਸੂਰਜ ਗਮ ਪਰ ਆਇਆ ਹੈ ਮਹਿਲਾ ਪਰ ਫਿਰੀ ਸਿਆਹੀ।
ਕਹੁ ਜੀ ਧੌਲ ਧਰਮ ਦਾ ਕੰਬ ਗਿਆ ਜਿਸ ਧਰਤੀ ਸਭ ਹਲਾਈ।
ਭਾਈ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਜੀ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਸਰਦਾਰ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਈ ਮੱਲ ਸਿੰਘ ਡੱਲ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਖਬਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਦੋਂ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਉਹਨਾਂ ਸਿਆਲਕੋਟ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਤਾ ਫਤਵਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕਾਜੀ ਤੇ ਮੌਲਵੀ ਦਾ ਸੋਧਾ ਲਾਇਆ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਹਾਕਮ ਅਮੀਰ ਖਾਨ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਕੇ ਬਟਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਚ ਘੁੰਮਾਇਆ ਗਿਆ
ਭਾਈ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ
ਕੋਟਾਨਿ ਕੋਟਿ ਪ੍ਰਣਾਮ
ਨੋਟ ਬਸੰਤ ਪੰਚਵੀ ਸਬੰਧੀ ਚੌਥੀ ਪੋਸਟ
ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ
ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ

ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਛੇਹਾਟਾ ਸਾਹਿਬ (ਬਸੰਤ ਪੰਚਵੀ)
ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰਤਾਗੱਦੀ ਲਈ ਕਈ ਪਾਪੜ ਵੇਲੇ , ਪਰ ਗੱਲ ਨਾ ਬਣੀ। ਆਖੀਰ ਫੌਜਦਾਰ ਸੁਲਹੀ ਖਾਨ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੇਣੇ ਕਰਕੇ ਟੈਕਸ ਵਸੂਲਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਅੰਬਰਸਰ ਤੇ ਚੜਾ ਲਿਆਇਆ।
ਇਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਚ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅਸੀਸ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਸਦਕਾ, ਮਾਤਾ ਗੰਗਾ ਜੀ ਦੀ ਕੁਖ ਸੁਲੱਖਣੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੀ ਨਜ਼ਾਕਤ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਸ਼ਾਤੀ ਦੇ ਪੁੰਝ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਲੜਾਈ ਝਗੜੇ ਤੋ ਪਾਸਾ ਵੱਟਦਿਆ , 10 km ਪਿੱਛੇ ਪਿੰਡ ਵਡਾਲੀ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਵਡਾਲੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੇ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਹਰ ਤਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਏ ਇਲਾਕਾ ਭਾਈ ਭਾਗੂ ਭਾਈ ਖਾਨ ਤੇ ਭਾਈ ਢੋਲ ਕੋਲ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਸਿਖ ਸੀ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਕਰਕੇ ਜਿਆਦਾ ਜਮੀਨ ਬਰਾਨੀ ਸੀ। ਏਨਾ ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਤੇ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੇ ਪਾਣੀ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਕੁਖੋ (ਹਾੜ ਵਦੀ ਏਕਮ) 21 ਹਾੜ 1595 ਨੂੰ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ। ਪੰਜਵੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਮਿਹਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਏ। ਖੂਹ ਲਵਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ , 6 ਖੂਹ ਲਵਾਏ ਜਿੰਨਾ ਚ 21 ਹਲਟਾਂ ਚਲਦੀਆ ਸੀ , 1 ਹਲਟਾ , 2 ਹਲਟਾ, 3 ਹਲਟਾ, 4 ਹਲਟਾ , 5 ਹਲਟਾ ਤੇ 6 ਹਲਟਾ। ਏਦਾ 6 ਖੂਹਾਂ ਚ 21 ਹਲਟਾਂ ਚਲਾਕੇ ਸਾਰਾ ਲਾਕਾ ਸਿੰਜਕੇ ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਹਰਿਆ ਭਰਿਆ ਹੋ ਗਿਆ।
6 ਹਲਟਾ ਵੱਡਾ ਖੂਹ 1597 ਮਾਘ ਮਹੀਨੇ ਬਣ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾ ਚ ਅਰਦਾਸ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਕੇ ਬਸੰਤ ਪੰਚਵੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛੇਹਰਟਾ ਖੂਹ ਚਾਲੂ ਕੀਤਾ।
ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਚ 6 ਖੂਹ ਲੱਗੇ , 6 ਹਲਟੇ ਖੂਹ ਤੋ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਛੇਹਰਟਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿਆ ( ਛੇਹਾਟਾ)
ਏਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਵੈਸੇ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਪੰਚਮੀ ਭਰਦੀ ਆ ਪਰ “ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ” ਤੇ ਖਾਸ ਵਡਾ ਗੁਰਮਤਿ ਸਮਾਗਮਾ ਹੁੰਦਾ ਲਗਭਗ ਸਾਰਾ ਮਾਝਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੋਰ ਵੀ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੋ ਸੰਗਤ ਅਉਦੀ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁੱਖ ਸੁਲੱਖਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਓ ਜਰੂਰ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾ ਚ ਹਾਜਰੀ ਭਰਦੇ ਆ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲਹੈ ਕੇ ਛੇ ਦੇ ਛੇ ਖੂਹ ਹੁਣ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਆ 😍😊
ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਛੇਹਾਟਾ ਸਾਹਿਬ ਨੋਟ ਅੱਜ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਬਹੁਤੇ ਸੁਣੀਦੇ ਅਖੇ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪੁੰਨਿਆ ਮੱਸਿਆ ਸੰਗਰਾਦ ਪੰਚਮੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀ ਉਹ ਜ਼ਰੂਰ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਏ ਦੂਜੀ ਪੋਸਟਰ ਇਕ ਅੱਗੇ ਹੋਰ ਲਿਖੂੰ
ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ
ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ