Admin | Sikh Nama – Daily Hukamnama | Page 265

ਬੀਬੀ ਧਰਮ ਕੌਰ ਚਵਿੰਡਾ ।
ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਨੌਸ਼ਹਿਰੇ ਦਾ ਜੈਲਦਾਰ ਸਾਹਿਬਰਾਏ ਬੜਾ ਅਭਿਮਾਨੀ ਛੇ ਬਿਘੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮਾਲਕ ਤੇ ੨੦ , ੨੫ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਿਆ ਵੱਡਿਆਂ ਦਾ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚ ਮਿਲਿਆ ਸੀ । ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਬੰਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਝਦਾ । ਹੰਕਾਰ ਨੇ ਐਸੀ ਮੱਤ ਮਾਰੀ ਕਿ ਚੰਗੇ ਗੁਣ ਸਭ ਛਿੱਕੇ ਤੇ ਟੰਗ ਨਿਰਦਈ , ਲੋਭੀ ਅਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰੀ ਬਣ ਗਿਆ । ਉਹ ਸਾਰੇ ਜਹਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਰਦਲ ਵਿੱਚ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਆਪਣੇ ਗਾਹਕਾਂ ( ਜਿਹੜੇ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਹੁੰਦੇ ) ਪਾਸੋਂ ਜਬਰਨ ਵੰਗਾਰ ਲੈਂਦਾ । ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਹਕੂਮਤ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਵੀ ਅੱਖਾਂ ਫਿਰ ਗਈਆਂ । ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਸਿੱਖ ਵਸਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ , ਧਮਕਾਉਣ ਤੇ ਦੁੱਖ ਤੇ ਕਸ਼ਟ ਦੇਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ । ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਡੰਗਰ ਤੇ ਘੋੜੇ – ਘੋੜੀਆਂ ਛਡ ਕੇ ਫਸਲਾਂ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਡਰਦਾ ਕੋਈ ਕੁਸਕਦਾ ਨਾ । ਜੇ ਇਸ ਨੁਕਸਾਨ ਬਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾ ਕੇ ਕੋਈ ਦੱਸਦਾ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਗੋਂ ਸਜ਼ਾ ਦੇਂਦਾ । ਇਕ ਵਾਰੀ ਇਸ ਦੀਆਂ ਘੋੜੀਆਂ ਕੋਈ ਦੌੜਾ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ । ਇਸ ਦੀ ਭੈੜੀ ਨੀਤ ਨੇ ਏਸ ਨੂੰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਾਰਾ ਸਮਝ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਵਾ ਦੇ ਪਾਸ ਆਇਆ ਨਾਲ ਇਕ ਥਾਨੇਦਾਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਆ ਕੇ ਰੋਅਬ ਪਾਉਣ ਲੱਗਾ । ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਥੇਰਾ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਥਾਂ ਘੋੜੀਆਂ ਲੱਭ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਆਈਆਂ ਤੂੰ ਤੂੰ ਮੈਂ ਮੈਂ ਹੋ ਪਈ ਸਾਹਿਬ ਰਾਇ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਬਹੁਤ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤੇ ਤੇ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਵੀ ਅੱਗੇ ਵੱਧੇ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸੋਂ ਉਸ ਦਾ ਥਾਨੇਦਾਰ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ । ਇਸ ਦੇ ਕਬੋਲਾਂ ਬਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਇਸ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਜੁੱਤੀਆਂ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਇਸ ਦੇ ਸਿਰ ਦੇ ਵਾਲ ਉਖੇੜਣ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ | ਸਜਾ ਬਾਰੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸਜ਼ਾ ਤੇਰੈ ਕਬੋਲਾਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦੇਣ ਕਰਕੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਤੇ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਸੁਧਰ ਜਾ । ਸਾਹਿਬ ਰਾਇ ਇਹ ਸਜਾ ਲੈ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਪੱਟੀ ਦੇ ਫੌਜਦਾਰ ਜਫਰ ਬੈਗ ਪਾਸ ਪੁੱਜਾ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਸ ਵਤੀਰੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉਸ ਨੂੰ ਬਿਨੈ ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਕੇ ਦਿੱਤਾ । ਜ਼ਫਰ ਬੈਗ ਹਜਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਫੌਜ ਲੈ ਆਇਆ । ਇਧਰ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਪਾਸ ਵੀ ਭਾਵੇਂ ਡੇਢ ਕੁ ਸੌ ਸਿੱਖ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਫਰ ਬੇਗ ਨੂੰ ਐਸੇ ਚਣੇ ਚਬਾਏ ਕਿ ਉਹ ਤੋਬਾ ਤੋਬਾ ਕਰ ਉਠੇ । ਸ਼ਰਾਰਤ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਰਾਇ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ । ਜਫਰ ਬੇਗ ਵੀ ਵਟੜ ਹੋਇਆ ਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਮਾੜੀ ਕੰਬੋ ਕੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਲੁਕਿਆ ਜਿੱਤ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਵਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਰਹੀ । ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਪਾਸੋਂ ਕੁਟ ਖਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਲ ਚਲ ਪਿਆ । ਉਧਰ ਚਵਿੰਡਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਲ ਇਕ ਪਿੰਡ ਹੈ । ਇਥੇ ਸ . ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਕੌਮ ਪ੍ਰਤੀ ਰਬ ਤਰਸੀ ਤੇ ਗਰੀਬ ਤਰਸੀ ਦੇ ਪੁੰਜ ਧਰਮ ਲਈ ਤੇ ਚੰਗੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਣ ਵਾਰਨ ਲਈ ਤੱਤਪਰ ਰਹਿੰਦਾ । ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਹੀ ਜਿਆਦਾ ਨਿਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਇਥੇ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਤੋਂ ਭਜਨ ਬੰਦਗੀ ਕਰਦਾ । ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸੰਮਤ ੧੭੮੨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਹੀ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਥੇ ਵਿਆਹ ਤੇ ਅੰਗ ਸਾਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਉਧਰ ਗਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਜਫ਼ਰ ਬੇਗ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਆਹ ਤੇ ਸਿੰਘ ਇੱਕਠੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਵਿਆਹ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਿੰਘ ਕੋਈ ਚੋਰ ਡਾਕੂ ਜਾ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸਨ । ਪਰ ਉਦੋਂ ਦਾ ਰਵਾਜ ਸੀ ਕਿ ਚੋਰੀ , ਡਾਕੇ ਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਅਪਰਾਧੀ ਤਾਂ ਛੱਡੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ ਪਰ ਇਕ ਸਿੱਖ ਬਣ ਜਾਣਾ ਏਡਾ ਵੱਡਾ ਅਪਰਾਧ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਜੇ ਕੋਈ ਅਫਸਰ ਜਿਨੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਤੇ ਬੇਕਿਰਕੀ ਨਾਲ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਯੋਗ ਅਤੇ ਉਨਤੀ ਦਾ ਹਕਦਾਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ , ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਅਪਰਾਧ ਚਵਿੰਡੇ ਵਿਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਰਾ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਵਾਂ ਪਾਸੋਂ ਇਹ ਸਜਰੀ ਕੁਟ ਖਾ ਕੇ ਭਜ ਕੇ ਬੱਚਿਆ ਸੀ । ਭਾਵੇਂ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਹਿਲਿਆ | ਪਰ ਜਫ਼ਰ ਨੇ ਬਦਲਾ ਲੈਣਾ ਸੀ ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਸਿੱਖ ਪਾਸੋਂ ਲਵੇ । ਜਿਵੇਂ ੧੯੮੪ ਵਿਚ ਨੀਲਾ ਤਾਰੇ ਵੇਲੇ ਅੰਦਰ ਸਿੱਖਾਂ ਪਾਸੋਂ ਹਜਾਰਾ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸੈਨਾ ਮਰ ਗਈ ਪਰ ਸੈਨਾ ਨੇ ਏਦੋਂ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਨਿਹੱਥੇ ਬੱਚਿਆਂ , ਤੀਵੀਆਂ , ਨੌਜੁਆਨਾਂ ਤੇ ਬੁਢਿਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਤੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਠੰਡ ਪਾਈ । ਜਫਰ ਬੇਗ ਨੇ ਚਵੰਡੇ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ । ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕੀਤੀ । ਬੇਫਿਕਰੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ । ਅੰਤ ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਲੰਗਰ ਪਾਣੀ ਛਕ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਬਸਤਰ ਪਹਿਣ ਘੋੜਿਆ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਖਲੋਤੀ ਸੈਨਾ ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਏ। ੩ ੦ ਸਿਪਾਹੀ ਤਾਂ ਮਾਰੇ ਗਏ । ਬਾਕੀ ਪੰਜਾਹ ਨੂੰ ਫਟੜ ਕਰ , ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਵੈਰੀ ਦੀ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਚੀਰਦਾ ਨਿਕਲ ਗਿਆ । ਬੜਾ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਈ ਵਾਂ ਪਾਸੋਂ ਚ ਪਈ ਸੀ । ਹੁਣ ਸ . ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਰਹਿੰਦੀ ਖੂੰਦੀ ਕਸਰ ਕੱਢ ਗਿਆ । ਮੂਜੀ ਤੇ ਪਾਬਰ ਜਾਂ ਕਮੀਨਾ ਕਹੀਏ , ਹਾਰ ਤੋਂ ਵਿਆਹ ਤੇ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਤੀਵੀਆਂ ਤੇ ਹਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜਿਆ । ਇਸਤਰੀ ਤੇ ਵਾਰ ਕਰਨਾ ਇਕ ਅਸਭਿਅ ਤੇ ਵਹਿਣੀ ਕੌਮ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ , ਇਸ ਮੂਜੀ ਨੇ ਸੁਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਸਤਰੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਆਈਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਬੜੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਘਰੀ ਪੁਚਾਇਆ ਸੀ । ਪਰ ਇਸ ਕਮੀਨੇ ਨੇ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਮਣਾ ਰਹੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹਾਦਰੀ ਸਮਝੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਧਰ ੨੦ ਜਾ ਬਾਈ ਬੁੱਢੀਆਂ ਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਅੰਦਰ ਸਨ ਦੋ ਜਣੀਆਂ ਵੱਡੇ ਦਰਵਾਜੇ ਤੇ ਕਿਰਪਾਨ ਲੈ ਖੜ ਗਈਆਂ ਦੋ ਤਿੰਨ ਕੰਧਾਂ ਅੰਦਰ ਵਾਰ ਚਲਣ ਫਿਰਨ ਲੱਗੀਆਂ ਕਿ ਕੰਧ ਪਾੜ ਕੇ ਅੰਦਰ ਨਾ ਜਾਣ ।੧੪ ਕੁ ਬੰਦੂਕਾਂ ਤੇ ਤੀਰ ਕਮਾਨ ਤੇ ਤੀਰ ਲੈ ਕੇ ਛੱਤ ਤੇ ਵੈਰੀ ਨੂੰ ਉਡੀਕਣ ਲੱਗੀਆਂ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਲੋੜ ਵੇਲੇ ਵਰਤਨ ਲਈ ਸਾਮਾਨ ਮੁਹਈਆ ਕਰਨ ਲਈ ਖੜ ਗਈਆਂ । ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਨੋਖੀ ਲੜਾਈ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਹੈ । ਇਕ ਪਾਸੇ ਦੋ ਵਾਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਪਾਸੋਂ ਆਪਣੀ ਖੁੰਬ ਠਪਵਾ ਜਫਰ ਬੇਗ ਹੁਣ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਲਾਮ ਲਸ਼ਕਰ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਬਹਾਦਰ ਪੁਤਰੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਇਜਤ ਤੇ ਅਣਖ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸੀਸ ਤਲੀ ਤੇ ਰੱਖ ਖੜੀਆਂ ਹਨ । ਮਿਰਜ਼ਾ ਜਫਰ ਬੇਗ ਆਪਣੀ ਪੂੰਜੀ ਹੋਈ ਇੱਜ਼ਤ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਅੱਗੇ ਸਹੀਣੀਆਂ ਵੀ ਅਤੁਲ ਬਲ ਅਟੱਲ ਸਾਹਸ , ਨਿਰਭੈ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਤੇ ਹੋਸਲੇ ਨਾਲ ਰਾਹ ਰੋਕੀ ਟੋਟੇ ਹੋ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਖੜੀਆਂ ਹਨ । ਜਫਰ ਬੇਗ ਦੀ ਫੌਜ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਸ਼ੀਹਣੀਆਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਪਹਿਲੀ , ਵਿਰ ਦੂਜੀ ਤੀਜੀ ਵਾਛੜ ਨਾਲ ਤਿੰਨੇ ਵੈਰੀ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਭੋਇ ਗਿਰਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ । ਫੌਜ ਸੁਸਰੀ ਵਾਂਗ ਸੌਦੀ ਵੇਖ ਜਫਰ ਬੇਗ ਦਾ ਦਿਲ ਧੜਕਣ ਲੱਗਾ । ਉਸ ਦੀ ਫੌਜ ਘਾਬਰ ਗਈ । ਅੱਗੇ ਵਧਣੋ ਜੁਆਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ । ਹੁਣ ਬੀਬੀਆਂ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲ ਖਿੱਚ ਖਿੱਚ ਚਿੱਲੇ ਚੜਾਏ ॥ ਨਾਗਾਂ ਵਾਂਗ ਸ਼ੂਕਦੇ ਤੀਰ ਜਾ ਤਿੰਨ ਤਿੰਨ ਚਾਰ – ਚਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਈ ਜਾਣ । ਤੀਰਾਂ ਦੀ ਝੜੀ ਲੱਗ ਗਈ । ਧਰਤ ਨੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੀ ਚਾਦਰ ਲੈ ਲਈ ਲੋਥਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਗਏ । ਹੁਣ ਜਫਰ ਬੇਗ ਚੌਣਵੇਂ ਪੰਜਾਹ ਕੁ ਸਿਪਾਹੀ ਲੈ ਕੇ ਵਰਦੇ ਤੀਰਾਂ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਹੋ ਘਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁੱਲ ਲਾਗੇ ਆ ਗਿਆ । ਹੁਣ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁੱਤਰੀਆਂ ੧੦ ਕੁ ਨੇ ਕੋਠੇ ਤੋਂ ਨੰਗੀਆਂ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲੈ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰ ਵੈਰੀ ਦਲ ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਈਆਂ । ਇਨਾਂ ਵਿਚ ਬਹਾਦਰ ਧਰਮ ਕੌਰ ਜਿਸ ਦਾ ਦੋ ਕੁ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਸੀ ਉਹ ਵੀ ਸੀ । ਇਸ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਨੇ ਵੈਰੀ ਲਈ ਪਰਲੇ ਲੈ ਆਂਦੀ । ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬਚਾਉਂਦੀ ਫਿਰ ਬੜੀ ਚੁਸਤੀ ਨਾਲ ਅਗਲੇ ਦੇ ਗਾਟੇ , ਹੱਥ ਜਿਥੇ ਵਜਦੀ ਆਹੂ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ । ਦੂਜੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਏਨੇ ਆਹੂ ਲਾਏ ਕਿ ਵੈਰੀ ਨੂੰ ਨਾਨੀ ਚੌੜ ਕਰਾ ਦਿੱਤੀ । ਸ਼ੀਹਣੀ ਧਰਮ ਕੌਰ ਵੈਰੀ ਦੇ ਡੱਕਰੇ ਕਰਦੀ ਥੱਕ ਕੇ ਨਿਢਾਲ ਹੋ ਧਰਤੀ ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਈ । ਹੁਣ ਪਾਪੀ ਜਫਰ ਬੇਗ ਨੇ ਸ਼ੀਹਣੀ ਨੂੰ ਡਿਗੀ ਵੇਖ ਅੱਗੇ ਹੋ ਘੋੜੇ ਤੇ ਲੱਦਣ ਲੱਗਾ । ਹੁਣ ਬੇਸੁੱਧ ਪਈ ਧਰਮ ਕੌਰ ਨੇ ਓਪਰੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਲ ਵਧਦਾ ਵੇਖ ਆਪਣੀ ਤਲਵਾਰ ਫੜ , ਜ਼ਫਰ ਬੇਗ ਦਾ ਇਸ ਵਲ ਵਧਦਾ ਹੱਥ ਬੜੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਗਾਜਰ ਵਾਂਗ ਕੱਟ ਕੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ । ਉਹ ਵੀ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦਾ ਪਿਛੇ ਪਰਤ ਗਿਆ । ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਚਾਰ ਪੰਜ ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਫਟੜ ਹੋਈਆਂ।ਜਫਰ ਬੇਗ ਦੇ ਦੋ ਕੁ ਸੌ ਸਿਪਾਹੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਬਾਕੀ ਡਰਦੇ ਭੱਜ ਗਏ । ਜਾਫਰ ਬੇਗ ਵੀ ਟੁੰਡਾ ਬਣ ਕੇ ਵਾਪਿਸ ਪੱਟੀ ਪਰਤਿਆ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਵੀ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਂਗ ਹਰ ਸਮੇਂ ਲੜਣ ਮਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ ।
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ।

ਬਹਾਦਰ ਬੀਬੀ ਬਲਬੀਰ ਕੌਰ ( ਸ਼ਹੀਦ )
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਵੇਲੇ ਰਿਆਸਤ ਨਾਭਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਸੀ । ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਲਾਹ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਇਕ ਗੋਰਾ ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟ ਨੀਅਤ ਕਰ ਕੇ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਖਾਤਿਰ ਗੰਗਸਰ ਜੈਤੋ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਰਖਾਇਆ । ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਵਿਚੇ ਰੋਕ ਪਾਠੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ । ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ‘ ਚ ਬੜਾ ਰੋਸ ਉਪਜਿਆ । ਉਧਰ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਏਥੇ ਜਾਣੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਦੀ । ਇਸ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜਥੇ ਵਿਚ ਇਕ ਬੀਬੀ ਬਲਬੀਰ ਕੌਰ ਨੇ ਵੀ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦੋ ਸਾਲ ਦੇ ਲਾਡਲੇ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ । ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੇਲੇ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਵਿਚ ਬਿਠਾਏ ਗਏ ਮਹੰਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਬੜੇ ਐਸ਼ੋ ਆਰਾਮਾਂ ਤੇ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ‘ ਚ ਚੜਾਇਆ ਚੜਾਵਾ , ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਨਾਲ ਲਾਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਉਜਾੜਨ ਲਗੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੈੜੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਵਲੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਚਲਾਈ ਗਈ । ਮਹੰਤਾਂ ਤੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਪਾਸੋਂ ਗੁਰਧਾਮ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਏ । ਨਾਭੇ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਰਾਜਾ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ‘ ਚ ਹਮਦਰਦ ਸੀ । ਉਧਰ ਪਟਿਆਲੇ ਤੇ ਨਾਭੇ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਕੁਝ ਆਪਸੀ ਝਗੜਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਮਹੰਤਾਂ ਦੀ ਪਿੱਠ ਠੋਕਦੀ ਸੀ , ਇਸਨੂੰ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਜਾ ਦੇਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮਿਲ ਗਿਆ । ਉਸ ਨੇ ਰਾਜਾ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੱਦੀਓਂ ਲਾਹ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰ ਲਿਆ । ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਨੀਅਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਜੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਨਾਭੇ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਧਾਮ ਜੈਤੋ ਵਿਚ ਇਕ ਰੋਸ ਇਕੱਤਰਤਾ ਰੱਖ ਲਈ ਤੇ ਇਥੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਰਖਾ ਦਿੱਤਾ । ਰਾਜੇ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰਤਾ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਭੋਗ ਪੈਣਾ ਸੀ । ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਖੰਡਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਪਾਠੀਆਂ ਨੂੰ ਤੇ ਉਥੇ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਸਿੱਖ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੜੇ ਗੁੱਸੇ ‘ ਚ ਸਨ । ਉਹ ਇਸ ਘ ž ਨੀ ਤੇ ਭੈੜੀ ਨੀਤੀ ਵਿਰੁੱਧ ਭੜਕ ਉਠੇ ਕਿ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਹੁਣ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਦਖਲ ਦੇਣ ਲਗ ਪਈ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ , ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਕਰਾ ਲਿਆ ਸੀ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਸੱਜਰੀ ਥਾਪੀ ਗਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ , ਸਿੱਖਾਂ ਵਲੋਂ ਰਖੇ ਗਏ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੇ ਖੰਡਣ ਹੋਏਂ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਨਾ ਜਰਦਿਆਂ ਉਥੇ ਹੀ ਇਸ ਖੰਡਣ ਹੋ ਚੁਕੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੇ ਪਸ਼ਚਾਤਾਪ ਵਜੋਂ ਹੋਰ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਰਖਵਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਪਰ ਉਧਰ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਏਥੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਹੋਣਾ ਆਪਣੀ ਹੇਠੀ ਸਮਝਣੀ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਏਥੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਰਖਣੇ ਜ਼ਬਰਨ ਰੋਕਣਾ ਚਾਹਿਆ । ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਪੁਰ ਮਤਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਇਥੋਂ ਰੋਜ਼ 500 ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕਰਕੇ ਜੱਥਾ ਜੈਤੋ ਨੂੰ ਪੈਦਲ ਤੋਰਿਆ ਜਾਂਦਾ । ਇਹ ਖਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੁਜ ਗਏ । 24 ਫਰਵਰੀ 1924 ਨੂੰ ਇਹ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਜਥਾ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕਰਕੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਤੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਕੇ ਤੁਰਿਆ । ਪਰ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਜਥੇ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਤੋਂ ਵਰਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਕੋਸਰੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬਾਣੇ , ਸੀਸ ਪਰ ਕਾਲੀਆਂ ਦਸਤਾਰਾਂ , ਕਾਲੇ ਗਾਤਰੇ ਪਾ ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਪਾਉਂਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਜਥਾ ਨਾਉ ਰਿਆਸਤ ਵਲ ਤੁਰ ਪਿਆ । ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਥਾਂ ਥਾਂ ਜਥੇ ਦਾ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਸੁਆਗਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਲੰਗਰ ਲੱਸੀ ਪਾਣੀ ਆਦਿ ਨਾਲ ਜਿਥੇ ਰਾਤ ਅਟਕਣਾ ਹੁੰਦਾ ਉਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਤੇ ਲੰਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਰਾਹ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਿੱਖ ਮਸਤੀ ਚ ਝੂਮਦੇ ਜਾਂਦੇ । ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਝ ਬੀਬੀਆਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਲੰਗਰ ਆਦਿ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਨਾਲ ਚਲ ਪਈਆਂ ਸਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਮਿਲਣ ਲਗੀ ਤਾਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਆਪਣੀ ਘਰੀ ਪਰਤਣ ਲਈ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ । ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧ ਤੇ ਪ੍ਰਣ ਕਰਕੇ ਆਈ ਬੀਬੀ ਬਲਬੀਰ ਕੌਰ ਆਪਣੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵੀਰਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ । ਇਹ ਫਿਰ ਜਥੇ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਰ ਪਈ । ਜਦੋਂ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਬੀਬੀ ਦੇ ਨੈਣਾਂ ‘ ਚੋਂ ਹੰਝੂ ਕਿਰਨ ਲਗੇ ਤੇ ਉਥੇ ਸਾਹਾਂ ਵਿਚ ਕਹਿਣ ਲਗੀ ਵੀਰੋ ! ਸਾਡੇ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਬਰਾਬਰ ਹੱਕ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣੋ ਕਿਉਂ ਵਰਜਦੇ ਹੋ ? ਜੇ ਮਾਤਾ ਭਾਗੋ ਵੀਰਾਂ ਨਾਲ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ । ਮੈਂ ਪੁਰ ਅਮਨ ਰਹਿ ਕੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਵਾਂਗੀ , ਮੈਂ ਮੌਤ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦੀ । ” ਬੀਬੀ ਦੀਆਂ ਤਰਲੇ ਭਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਜਥੇਦਾਰ ਚੁਪ ਹੋ ਗਿਆ । ਬਹਾਦਰ ਬੀਬੀ ਆਪਣਾ ਨੰਨਾ ਮੁਨਾ ਬੱਚਾ ਚੁੱਕੀ ਜਥੇ ਦੇ ਪਿਛੇ ਤੁਰ ਪਈ । ਬੀਬੀ ਭਰ ਜੁਆਨ , ਸੁਸ਼ੀਲ , ਸੁਣਖੀ , ਨਿਰਭੈਅਤਾ ਤੇ ਦਲੇਰ ਸੁਭਾ ਦੀ ਮਾਲਕ ਸੀ । ਮੁਖੜੇ ਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ , ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਸਮਝੋ ਇਕ ਕੁਰਬਾਨੀ ਤੇ ਨਿਰਭੈਅਤਾ ਦੀ ਦੇਵੀ ਹੈ । ਕੁਛੜ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਮਾਸੂਮ ਲਾਡਲਾ ਸਾਰੇ ਜਥੇ ਦੀ ਇਕ ਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਨਿਆਈ ਹੈ । ਹਰ ਇਕ ਪਾਸ ਬੜਾ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਸਿੰਘ ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਬੱਚਾ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਲ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਵਲ । ਪੈਂਡਾ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਜੈਤੋ ਦੇ ਲਾਗੇ ਪੁੱਜ ਗਏ ਹਨ । ਅਗੋਂ ਕਨਸੋਆਂ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਗੇ ਮਸ਼ੀਨਗੰਨਾਂ ਬੀੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ । ਜੈਤੋ ਚ ਵੜਨ ਲਗਿਆਂ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਅਗੈ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਬੀੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਅਗੇ ਕੈਵਲ ਉਹ ਸਿੰਘ ਜਾਣ ਜਿਹੜੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਅਰਦਾਸ ‘ ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਅਮਨ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ਬਾਕੀ ਸਭ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਜਾਣ । ਜਥੇ ਦੇ ਨਾਲ ਰਸਤੇ ‘ ਚੋਂ ਕਾਫੀ ਸਿੱਖ ਨਾਲ ਰਲ ਗਏ ਸਨ । ਕੁਝ ਤਾਂ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ ਕੁਝ ਚੋਰੀ ਅਗੇ ਜਾਣ ਲਗੇ , ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਕਿ ਜੇ ਗੋਲੀ ਚੱਲੀ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜਾਮ ਪੀ ਲਵਾਂਗੇ । ਜਦੋਂ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਬੀਬੀ ਬਲਬੀਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜਥੇ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੀ ਡਿੱਠਾ ਤਾਂ ਖੜਾ ਹੋ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲਗਾ ਕਿ ‘ ਭੈਣ ਜੀ ! ਅਗੇ ਗੰਨਾਂ ਦੇ ਫਾਇਰ ਖੁਲਣ ਦਾ ਡਰ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਅਗੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਪਿਛੇ ਮੁੜ ਜਾਓ ਨਿੱਕਾ ਮਾਸੁਮ ਕੁਛੜ ਚੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਜਾਨ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਜੇ , ਇਸ ਦਾ ਖਿਆਲ ਕਰੋ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ । ਅਗੋਂ ਬੀਬੀ ਜੀ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲਗੀ , “ ਵੀਰ ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਰੋਕੋ ਨਾ ਮੈਂ ਵੀ ਵੀਰਾਂ ਨਾਲ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਹੈ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਮੈਂ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੀ ਹੋਵਾਂਗੀ ਜੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਸਮੇਤ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਅਰਪਨ ਕਰਾਂ । ਮੈਂ ਬਹਾਦਰ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਛਡ ਕੇ ਅਧਰਮਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਤੇ ਵੀਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਰੇ ਲਾਡਲੇ ਨੂੰ ਕੌਮ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮਿਲੇਗਾ ਤੇ ਮੇਰਾ ਦੁੱਧ ਸਫਲ ਹੋਵੇਗਾ । ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਬਦ ਬੋਲਦਿਆਂ ਬੀਬੀ ਜੀ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਗਲਾ ਭਰ ਗਿਆ ਬੋਲਿਆ ਨਾ ਗਿਆ , ਫਿਰ ਬੋਲੀ “ ਮੇਰੇ ਵੀਰੋ ਅਜਿਹਾ ਸੁਭਾਗਾ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮੁੜ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ ਮੈਨੂੰ ਨਾ ਰੋਕੋ । ਹੁਣ ਹੋਰਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਪਾ ਕੇ ਪਿਛੇ ਮੁੜਨ ਲਈ ਕਿਹਾ । ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਇਸ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕੁੰਭ ਵਿਚ ਕੁੱਦਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ । ਬੀਬੀ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਇਕ ਨਾ ਮੰਨੀ , ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਛਡਿਆ । ਹਾਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਰੋਕਿਆ ॥ ਅਗੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਕੇਸਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਉਠਾਏ ਸ਼ਹੀਦੀ ਕੇਸਰੀ ਬਾਣੇ ਸਜਾ ਕਾਲੀਆਂ ਦਸਤਾਰਾਂ , ਸੀਸ ਪਰ ਕੇਸਰੀ ਠਾਠੇ ਸਾਰਾ ਜਥਾ ਪਿਛੇ ਮਟਕ ਮਟਕ ਹਸੂੰ ਹਸੂੰ ਕਰਦੇ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਮੌਤ ਲਾੜੀ ਨੂੰ ਵਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਦੇ ਮੁਖੜੇ ਤੇ ਉਦਾਸੀ ਜਾਂ ਨਿਰਾਸਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਬੜੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸ਼ਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਥੇਦਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਮਸਤ ਚਾਲ ਚਲ ਰਹੇ ਹਨ । ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਹਰ ਥਾਂ ਹਰ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੀ ਆਇਆਂ ਕਿਹਾ ਹੁਣ ਨਾਭਾ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਹੱਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਹੈ । ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜਥੇ ਨੂੰ ਤਾੜਨਾ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜਥੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਏ ਹਨ । ਇਹ ਪਿਛੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰਤ ਸਕਦੇ ਹੈ । ਰਾਹ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰ ਫੁਲਾਂ ਤੇ ਅਤਰ ਫੁਲੇਲਾਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ । ਬੜਾ ਆਦਰ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਗੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਗੰਨਾਂ ਫਿਟ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨਹੀਂ ਲੰਘਣ ਦੇਣਾ ਪਿਛੇ ਪਰਤ ਜਾਓ । ‘ ‘ ਅਗੋਂ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ “ ਸਿੰਘ ਅਰਦਾਸਾ ਕਰ ਕੇ ਮੌਤ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਾਉਣ ਲਈ ਤੁਰੇ ਹਾ ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਸਕਦੇ ਹਾ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤਾਂ ਗੇ । ਸ਼ੇਰ – ਦਿਲ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਜਾਂਬਾਜ਼ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਰੁਕੇ ਨਹੀਂ ਛਾਤੀਆਂ ਚੌੜੀਆਂ ਕਰਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਗੋਲੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਜਾਣ । ਹੁਣ ਜੈਤੋ ਨਗਰ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਹਨ । ਗੋਰੇ ਮਸ਼ੀਨਗੰਨਾਂ ਤਾਣੀ ਬੈਠੇ ਹਨ । ਉਧਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜੈਕਾਰਾ ਛਡਿਆ ਉਧਰ ਅਗੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੇ ਮੀਂਹ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਗੋਲੀਆਂ ਚਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਸਿੰਘ ਹਾਥੀ ਦੀ ਤੋਰ ਮਸਤ ਸਤਿਨਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੇ ਸਮਝੇ ਖੂਨ ਦੀ ਹੋਲੀ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ । ਧਰਤੀ ਤੇ ਖੂਨ ਦੀ ਸੂਹੀ ਚਾਦਰ ਵਿਛ ਗਈ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਨੇ ਪਿੱਠ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾਲੀ ਬੜੀ ਜੁਰੱਅਤ ਨਾਲ ਨਿਰਭੈ ਹੋ ਕੇ ਅਗੇ ਵਧ ਵਧ ਹਿੱਕਾਂ ਡਾਹ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜਾਮ ਪੀ ਰਹੇ ਹਨ । ਖੂਨ ਚੋ ਕੇ ਨਿਢਾਲ ਹੋ ਧਰਤੀ ‘ ਤੇ ਡਿੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ , ਫਿਰ ਬੜੇ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਉਠ ਕੇ ਗੋਲੀਆਂ ਅਗੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹਿੱਕਾਂ ਡਾਹ ਡਾਹ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜਾਮ ਪੀਤਾ । ਗੋਰੇ ਮਸ਼ੀਨਗੰਨਾਂ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕਿਸ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਣੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਰੂਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਭਰੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਮਖੌਲ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਬੀਬੀ ਬਲਬੀਰ ਕੌਰ ਆਪਣੇ ਲਾਡਲੇ ਨੂੰ ਗਲ ਨਾਲ ਲਾ ਸਤਿਨਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੀ ਅਗੇ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ । ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਹੈ ਦਿਲ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਲਈ ਬਣੀ ਗੋਲੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ । ਏਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਇਕ ਗੋਲੀ ਮੱਥੇ ਵਿਚ ਲਗੀ ਹੈ । ਲਹੂ ਲੁਹਾਨ ਹੋ ਗਈ । ਨੰਨ੍ਹਾ ਵਗ ਰਹੇ ਲਹੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਲਾ ਕੇ ਖੇਡਦਾ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਗੋਲੀ ਖਾ ਕੇ ਵੀ ਅਗੇ ਵਧਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਹੁਣ ਇਕ ਗੋਲੀ ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੋਟੇ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਆ ਵੱਜੀ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਤਮ ਵਾਰ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਲਾਉਂਦੀ ਚੁੰਮਦੀ ਚਟਦੀ ਹੈ , ਉਹ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜਾਮ ਪੀ ਚੁੱਕਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਰਖਦੀ , ਲਾਗੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਕੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਹਿੰਦੀ , “ ਧੰਨ ਭਾਗ ਹਨ ਮੇਰੇ , ਮੇਰੇ ਲਾਡਲਾ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕੌਮ ਵਲੋਂ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾ ਕੇ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ‘ ਚ ਜਾ ਬਿਰਾਜਿਆ ਹੈ । ਮੇਰੀ ਕੁੱਖ ਸਫਲ ਕਰਕੇ ਗਿਆ ਹੈ । ਤੇਰੀ ਬਖਸ਼ੀ ਦਾਤ ਤੁਹਾਡੇ ਹਵਾਲੇ ਹੈ । ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਵਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ । ਕੋਈ ਚੀਖ ਨਹੀਂ ਮਾਰੀ , ਕਿਤੇ ਹਊਂ ਨਹੀਂ ਕਰੇ । ਬੜੇ ਹੌਸਲੇ , ਜੁਰੱਅਤ ਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਜਥੇ ਦੇ ਪਿਛੇ ਤੁਰ ਪਈ । ਬੱਚੇ ਦੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ , ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ‘ ਚ ਮੁਘਨ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਲ ਸੀਸ ਨਿਵਾ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦੀ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਦੇ ਪ੍ਰਣ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਲਾਗੇ ਪੁੱਜ ਗਈ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਵੀਰਾਂ ਦੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਵੀਰਾਂ ਦੇ ਲਾਗੋਂ ਦੀ ਲੰਘਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ , ਕਪੜੇ ਲਹੂ ਲੁਹਾਨ ਹੋਏ , ਮਾਨੋ ਲਹੂ ਦੀ ਹੋਲੀ ਖੇਡਦੀ ਰਹੀ ਹੈ । ਏਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਇਕ ਗੋਲੀ ਛਾਤੀ ਚ ਲੰਘ ਗਈ ਹੈ । ਹੁਣ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਦੇਵੀ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਣ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਧਰਤੀ ‘ ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਈ ਹੈ । ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਰੂਹ ਆਪਣੇ ਲਾਡਲੇ ਦੀ ਰੂਹ ਨਾਲ ਜਾ ਰਲੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੈਂਕੜੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇਣ ਉਪਰੰਤ 21 ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰੋਸ ਅਗੇ ਝੁਕਣਾ ਪਿਆ । ਏਥੇ ਏਨੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਬਾਅਦ 101 ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਚਲਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀਆਂ ਭੇਟ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਬੀਬੀ ਬਲਬੀਰ ਕੌਰ ਇਹ ਬਹਾਦਰ ਕਾਰਨਾਮਾ ਕਰ ਕੇ ਅਮਰ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਬੀਬੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਬਣ ਗਈ । ਲੇਖਕ ਵੀ ਇਸ ਬੀਬੀ ਦੀ ਰੂਹ ਅਗੇ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਰੱਬ ਅਗੇ ਦੁਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਵਿਚ ਹੋਰ ਪੈਦਾ ਕਰੇ ।
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ ।

ੴ ਥਿਰੁ ਘਰਿ ਬੈਸਹੁ ਹਰਿ ਜਨ ਪਿਆਰੇ || ੴ
ੴ ਸਤਿਗੁਰਿ ਤੁਮਰੇ ਕਾਜ ਸਵਾਰੇ || ੴ

ਮੋਰਚਾ ਫਤਹਿ (1935/36)
1 ਦਸੰਬਰ 1935 ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਝਗੜਾ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਧਾਰਾ 144 ਲਾਕੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 2 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਿਰਪਾਨ ਪਾਉਣ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਕੇ ਕਿਰਪਾਨ ਤੋ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਈ ਜਾਵੇ ਪਰ ਕੁਝ ਨ ਬਣਿਆ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ 30 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ 1 ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਕਿਰਪਾਨ ਪਬੰਦੀ ਖਿਲਾਫ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਊ। ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਲਈ ਇਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣੀ ਜਿਸ ਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਮੁਖੀ ਚੁਣੇ ਗਏ। 1 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਦਾ ਜਥਾ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਫਿਰ ਦੂਸਰਾ ਜਥਾ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਲੈ ਕੇ ਗਏ। ਏਦਾ 31 ਜਨਵਰੀ 1936 ਤਕ ਪੂਰਾ ਮਹੀਨਾ ਜਥੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਹੁਣ ਤੱਕ 1709 ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸੀ। ਆਖਿਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਝੁਕ ਗਈ ਤੇ 144 ਧਾਰਾ ਹਟਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ 31 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਕਿਰਪਾਨ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਵੀ ਹਟਾ ਦਿੱਤੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਮੋਰਚਾ ਫਤਿਹ ਕਰ ਲਿਆ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਿਰਪਾਨ ਦੇ ਸਬੰਧੀ ਲਾਈ ਸੀ। ਉਦੋ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਹੁਣਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ
ਕਈ ਭਾਊ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਚ ਦਖਲ ਨਹੀ ਦਿੱਤਾ ਉ ਪੜ ਲੈਣ ਅਸਲ ਚ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਹਰ ਸੰਭਵ ਜਤਨ ਕੀਤਾ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਸਿੱਖ ਉਦੋ ਇਕ ਖਾਸ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਸੀ ਤੇ ਅਜ ਵੀ ਹੈ
ਨੋਟ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨਾਂ ਚ ਮੌਜੂਦਾ ਝਾੜੂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਘਰਾਂ ਚੋ ਕਿਰਪਾਨ ਜਬਤ ਕਰਕੇ ਸਾਬਤ ਕਰਤਾ ਉ ਅੰਗਰੇਜ ਰਾਜ ਦੇ ਤੇ ਗਾਂਧੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਵਾਰਸ ਆ ਨ ਕੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸਰਦਾਰ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ….
ਪੰਥ ਦਾ ਵਾਲੀ ਗੁਰੂ ਕਲਗੀਧਰ ਮਿਹਰ ਕਰੇ
ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ
ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ

रागु सोरठि बाणी भगत रविदास जी की ੴ सतिगुर प्रसादि ॥ जउ हम बांधे मोह फास हम प्रेम बधनि तुम बाधे ॥ अपने छूटन को जतनु करहु हम छूटे तुम आराधे ॥१॥ माधवे जानत हहु जैसी तैसी ॥ अब कहा करहुगे ऐसी ॥१॥ रहाउ ॥ मीनु पकरि फांकिओ अरु काटिओ रांधि कीओ बहु बानी ॥ खंड खंड करि भोजनु कीनो तऊ न बिसरिओ पानी ॥२॥ आपन बापै नाही किसी को भावन को हरि राजा ॥ मोह पटल सभु जगतु बिआपिओ भगत नही संतापा ॥३॥ कहि रविदास भगति इक बाढी अब इह का सिउ कहीऐ ॥ जा कारनि हम तुम आराधे सो दुखु अजहू सहीऐ ॥४॥२॥

अर्थ :-हे माधो ! तेरे भक्त जिस प्रकार का प्यार तेरे साथ करते हैं वह तेरे से छुपा नहीं रह सकता (तूँ वह भली प्रकार जानता हैं), अजिही प्रीति के होते तूँ जरूर उनको मोह से बचाए रखता हैं।1।रहाउ। (सो, हे माधो !) अगर हम मोह की रस्सी में बंधे हुए थे, तो हमने तुझे अपने प्यार की रस्सी के साथ बाँध लिया है। हम तो (उस मोह की फांसी में से) तुझे सिमर के निकल आए हैं, तूँ हमारे प्यार की जकड़ में से कैसे निकलेंगा ?। (हमारा तेरे साथ प्रेम भी वह है जो मछली को पानी के साथ होता है, हम मर के भी तेरी याद नहीं छोडेगे) मछली (पानी में से) पकड़ के फांकाँ कर दें, टोटे कर दें और कई तरह उबाल लें, फिर रता रता कर के खा लें, फिर भी उस मछली को पानी नहीं भूलता (जिस खान वाले के पेट में जाती है उस को भी पानी की प्यास लगा देती है)।2। जगत का स्वामी हरि किसी के पिता की (की मलकीअत) नहीं है, वह तो प्रेम का बंधा हुआ है। (इस प्रेम से दूर हुआ सारा जगत) मोह के परदे में फँसा पड़ा है, पर (भगवान के साथ प्रेम करने वाले) भक्तों को (इस मोह का) कोई कलेश नहीं होता।3। रविदास कहते है-(हे माधो !) मैं एक तेरी भक्ति (अपने मन में) इतनी द्रिड़ह की है कि मुझे अब किसी के साथ यह गिला करने की जरूरत ही नहीं रह गई जु जिस मोह से बचने के लिए मैं तेरा सुमिरन कर रहा था, उस मोह का दु:ख मुझे अब तक सहारना पड़ रहा है (भावार्थ, उस मोह का तो अब मेरे अंदर नाम निशान ही नहीं रह गया)।4।2।

ਅੰਗ : 657
ਰਾਗੁ ਸੋਰਠਿ ਬਾਣੀ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਕੀ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਜਉ ਹਮ ਬਾਂਧੇ ਮੋਹ ਫਾਸ ਹਮ ਪ੍ਰੇਮ ਬਧਨਿ ਤੁਮ ਬਾਧੇ ॥ ਅਪਨੇ ਛੂਟਨ ਕੋ ਜਤਨੁ ਕਰਹੁ ਹਮ ਛੂਟੇ ਤੁਮ ਆਰਾਧੇ ॥੧॥ ਮਾਧਵੇ ਜਾਨਤ ਹਹੁ ਜੈਸੀ ਤੈਸੀ ॥ ਅਬ ਕਹਾ ਕਰਹੁਗੇ ਐਸੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮੀਨੁ ਪਕਰਿ ਫਾਂਕਿਓ ਅਰੁ ਕਾਟਿਓ ਰਾਂਧਿ ਕੀਓ ਬਹੁ ਬਾਨੀ ॥ ਖੰਡ ਖੰਡ ਕਰਿ ਭੋਜਨੁ ਕੀਨੋ ਤਊ ਨ ਬਿਸਰਿਓ ਪਾਨੀ ॥੨॥ ਆਪਨ ਬਾਪੈ ਨਾਹੀ ਕਿਸੀ ਕੋ ਭਾਵਨ ਕੋ ਹਰਿ ਰਾਜਾ ॥ ਮੋਹ ਪਟਲ ਸਭੁ ਜਗਤੁ ਬਿਆਪਿਓ ਭਗਤ ਨਹੀ ਸੰਤਾਪਾ ॥੩॥ ਕਹਿ ਰਵਿਦਾਸ ਭਗਤਿ ਇਕ ਬਾਢੀ ਅਬ ਇਹ ਕਾ ਸਿਉ ਕਹੀਐ ॥ ਜਾ ਕਾਰਨਿ ਹਮ ਤੁਮ ਆਰਾਧੇ ਸੋ ਦੁਖੁ ਅਜਹੂ ਸਹੀਐ ॥੪॥੨॥

ਅਰਥ:- ਹੇ ਮਾਧੋ! ਤੇਰੇ ਭਗਤ ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਪਿਆਰ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਤੈਥੋਂ ਲੁਕਿਆ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ (ਤੂੰ ਉਹ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦਾ ਹੈਂ), ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਤੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੋਹ ਤੋਂ ਬਚਾਈ ਰੱਖਦਾ ਹੈਂ।1। ਰਹਾਉ। (ਸੋ, ਹੇ ਮਾਧੋ!) ਜੇ ਅਸੀਂ ਮੋਹ ਦੀ ਫਾਹੀ ਵਿਚ ਬੱਝੇ ਹੋਏ ਸਾਂ, ਤਾਂ ਅਸਾਂ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਰੱਸੀ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ (ਉਸ ਮੋਹ ਦੀ ਫਾਹੀ ਵਿਚੋਂ) ਤੈਨੂੰ ਸਿਮਰ ਕੇ ਨਿਕਲ ਆਏ ਹਾਂ, ਤੂੰ ਅਸਾਡੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਜਕੜ ਵਿਚੋਂ ਕਿਵੇਂ ਨਿਕਲੇਂਗਾ?। (ਅਸਾਡਾ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਭੀ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਮੱਛੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਸਾਂ ਮਰ ਕੇ ਭੀ ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਛੱਡਣੀ) ਮੱਛੀ (ਪਾਣੀ ਵਿਚੋਂ) ਫੜ ਕੇ ਫਾਂਕਾਂ ਕਰ ਦੇਈਏ, ਟੋਟੇ ਕਰ ਦੇਈਏ ਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਿੰਨ੍ਹ ਲਈਏ, ਫਿਰ ਰਤਾ ਰਤਾ ਕਰ ਕੇ ਖਾ ਲਈਏ, ਫਿਰ ਭੀ ਉਸ ਮੱਛੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦਾ (ਜਿਸ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਭੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪਿਆਸ ਲਗਾ ਦੇਂਦੀ ਹੈ)।2। ਜਗਤ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹਰੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪਿਉ ਦੀ (ਜੱਦੀ ਮਲਕੀਅਤ) ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਹ ਤਾਂ ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਬੱਝਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। (ਇਸ ਪ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਵਾਂਜਿਆ ਹੋਇਆ ਸਾਰਾ ਜਗਤ) ਮੋਹ ਦੇ ਪਰਦੇ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਪਿਆ ਹੈ, ਪਰ (ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ) ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ (ਇਸ ਮੋਹ ਦਾ) ਕੋਈ ਕਲੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।3। ਰਵਿਦਾਸ ਆਖਦਾ ਹੈ—(ਹੇ ਮਾਧੋ!) ਮੈਂ ਇਕ ਤੇਰੀ ਭਗਤੀ (ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ) ਇਤਨੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਇਹ ਗਿਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਈ ਜੁ ਜਿਸ ਮੋਹ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਉਸ ਮੋਹ ਦਾ ਦੁੱਖ ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਤਕ ਸਹਾਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ (ਭਾਵ, ਉਸ ਮੋਹ ਦਾ ਤਾਂ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਨਾਮ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ)।4।2

सूही महला १ घरु ६ ੴ सतिगुर प्रसादि ॥ उजलु कैहा चिलकणा घोटिम कालड़ी मसु ॥ धोतिआ जूठि न उतरै जे सउ धोवा तिसु ॥१॥ सजण सेई नालि मै चलदिआ नालि चलंन्हि ॥ जिथै लेखा मंगीऐ तिथै खड़े दिसंनि ॥१॥ रहाउ ॥ कोठे मंडप माड़ीआ पासहु चितवीआहा ॥ ढठीआ कमि न आवन्ही विचहु सखणीआहा ॥२॥ बगा बगे कपड़े तीरथ मंझि वसंन्हि ॥ घुटि घुटि जीआ खावणे बगे ना कहीअन्हि ॥३॥ सिमल रुखु सरीरु मै मैजन देखि भुलंन्हि ॥ से फल कमि न आवन्ही ते गुण मै तनि हंन्हि ॥४॥ अंधुलै भारु उठाइआ डूगर वाट बहुतु ॥ अखी लोड़ी ना लहा हउ चड़ि लंघा कितु ॥५॥ चाकरीआ चंगिआईआ अवर सिआणप कितु ॥ नानक नामु समालि तूं बधा छुटहि जितु ॥६॥१॥३॥

अर्थ: राग सूही, घर ६ में गुरू नानक देव जी की बाणी अकाल पुरख एक है और सतिगुरू की कृपा द्वारा मिलता है। मैंने काँसे (का) साफ और चमकीला (बर्तन) घसाया (तो उस में से) थोड़ी थोड़ी काली सियाही (लग गई)। अगर मैं सौ वारी भी उस काँसे के बर्तन को धोवा (साफ करू) तो भी (बाहरों) धोने से उस की (अंदरली) जूठ (कालिख) दूर नहीं होती ॥१॥ मेरे असल मित्र वही हैं जो (सदा) मेरे साथ रहन, और (यहाँ से) चलते समय भी मेरे साथ ही चलें, (आगे) जहाँ (किए कर्मो का) हिसाब माँगा जाता है वहाँ बेझिझक हो कर हिसाब दे सकें (भावार्थ, हिसाब देने में कामयाब हो सकें) ॥१॥ रहाउ ॥ जो घर मन्दिर महल चारों तरफ से तो चित्रे हुए हों, पर अंदर से खाली हों, (वह ढह जाते हैं और) ढहे हुए किसी काम नहीं आते ॥२॥ बगुलों के सफेद पंख होते हैं, वसते भी वह तीर्थों पर ही हैं। पर जीवों को (गला) घोट घोट के खा जाने वाले (अंदर से) साफ सुथरे नहीं कहे जाते ॥३॥ (जैसे) सिंबल का वृक्ष (है उसी प्रकार) मेरा शरीर है, (सिंबल के फलों को) देख कर तोते भ्रम खा जाते हैं, (सिंबल के) वह फल (तोतों के) काम नहीं आते, वैसे ही गुण मेरे शरीर में हैं ॥४॥ मैंने अंधे ने (सिर पर विकारों का) भार उठाया हुआ है, (आगे मेरा जीवन-पंध) बड़ा पहाड़ी मार्ग है। आँखों के साथ खोजने से भी मैं मार्ग-खहिड़ा खोज नहीं सकता (क्योंकि आँखें ही नहीं हैं। इस हालत में) किस तरीके के साथ (पहाड़ी पर) चड़ कर मैं पार निकलूँ ? ॥५॥ हे नानक जी! (पहाड़ी रस्ते जैसे बिखड़े जीवन-पंध में से पार निकलने के लिए) दुनिया के लोगों की खुश़ामदें, लोग-दिखावे और चतुराइयाँ किसी काम नहीं आ सकती। परमात्मा का नाम (अपने हृदय में) संभाल कर रख। (माया के मोह में) बंधा हुआ तूँ इस नाम (-सिमरन) के द्वारा ही (मोह के बंधनों से) मुक्ति पा सकेंगा ॥६॥१॥३॥

ਅੰਗ : 729
ਸੂਹੀ ਮਹਲਾ ੧ ਘਰੁ ੬ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਉਜਲੁ ਕੈਹਾ ਚਿਲਕਣਾ ਘੋਟਿਮ ਕਾਲੜੀ ਮਸੁ ॥ ਧੋਤਿਆ ਜੂਠਿ ਨ ਉਤਰੈ ਜੇ ਸਉ ਧੋਵਾ ਤਿਸੁ ॥੧॥ ਸਜਣ ਸੇਈ ਨਾਲਿ ਮੈ ਚਲਦਿਆ ਨਾਲਿ ਚਲੰਨਿ੍॥ ਜਿਥੈ ਲੇਖਾ ਮੰਗੀਐ ਤਿਥੈ ਖੜੇ ਦਿਸੰਨਿ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੋਠੇ ਮੰਡਪ ਮਾੜੀਆ ਪਾਸਹੁ ਚਿਤਵੀਆਹਾ ॥ ਢਠੀਆ ਕੰਮਿ ਨ ਆਵਨੀ੍ ਵਿਚਹੁ ਸਖਣੀਆਹਾ ॥੨॥ ਬਗਾ ਬਗੇ ਕਪੜੇ ਤੀਰਥ ਮੰਝਿ ਵਸੰਨਿ੍ ॥ ਘੁਟਿ ਘੁਟਿ ਜੀਆ ਖਾਵਣੇ ਬਗੇ ਨਾ ਕਹੀਅਨਿ੍ ॥੩॥ ਸਿੰਮਲ ਰੁਖੁ ਸਰੀਰੁ ਮੈ ਮੈਜਨ ਦੇਖਿ ਭੁਲੰਨਿ੍॥ ਸੇ ਫਲ ਕੰਮਿ ਨ ਆਵਨੀ੍ ਤੇ ਗੁਣ ਮੈ ਤਨਿ ਹੰਨਿ੍ ॥੪॥ ਅੰਧੁਲੈ ਭਾਰੁ ਉਠਾਇਆ ਡੂਗਰ ਵਾਟ ਬਹੁਤੁ ॥ ਅਖੀ ਲੋੜੀ ਨਾ ਲਹਾ ਹਉ ਚੜਿ ਲੰਘਾ ਕਿਤੁ ॥੫॥ ਚਾਕਰੀਆ ਚੰਗਿਆਈਆ ਅਵਰ ਸਿਆਣਪ ਕਿਤੁ ॥ ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਸਮਾਲਿ ਤੂੰ ਬਧਾ ਛੁਟਹਿ ਜਿਤੁ ॥੬॥੧॥੩॥

ਅਰਥ: ਰਾਗ ਸੂਹੀ, ਘਰ ੬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਕੈਂਹ (ਦਾ) ਸਾਫ਼ ਤੇ ਲਿਸ਼ਕਵਾਂ (ਭਾਂਡਾ) ਘਸਾਇਆ (ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚੋਂ) ਮਾੜੀ ਮਾੜੀ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ (ਲੱਗ ਗਈ)। ਜੇ ਮੈਂ ਸੌ ਵਾਰੀ ਭੀ ਉਸ ਕੈਂਹ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਨੂੰ ਧੋਵਾਂ (ਸਾਫ਼ ਕਰਾਂ) ਤਾਂ ਭੀ (ਬਾਹਰੋਂ) ਧੋਣ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ (ਅੰਦਰਲੀ) ਜੂਠ (ਕਾਲਖ) ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ॥੧॥ ਮੇਰੇ ਅਸਲ ਮਿੱਤ੍ਰ ਉਹੀ ਹਨ ਜੋ (ਸਦਾ) ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ, ਤੇ (ਇਥੋਂ) ਤੁਰਨ ਵੇਲੇ ਭੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਚੱਲਣ, (ਅਗਾਂਹ) ਜਿਥੇ (ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ) ਹਿਸਾਬ ਮੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਥੇ ਅਝੱਕ ਹੋ ਕੇ ਹਿਸਾਬ ਦੇ ਸਕਣ (ਭਾਵ, ਹਿਸਾਬ ਦੇਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਸਕਣ) ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜੇਹੜੇ ਘਰ ਮੰਦਰ ਮਹਲ ਚੌਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਤਾਂ ਚਿੱਤਰੇ ਹੋਏ ਹੋਣ, ਪਰ ਅੰਦਰੋਂ ਖ਼ਾਲੀ ਹੋਣ, (ਉਹ ਢਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ) ਢੱਠੇ ਹੋਏ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ॥੨॥ ਬਗਲਿਆਂ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਖੰਭ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਵੱਸਦੇ ਭੀ ਉਹ ਤੀਰਥਾਂ ਉਤੇ ਹੀ ਹਨ। ਪਰ ਜੀਆਂ ਨੂੰ (ਗਲੋਂ) ਘੁੱਟ ਘੁੱਟ ਕੇ ਖਾ ਜਾਣ ਵਾਲੇ (ਅੰਦਰੋਂ) ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੇ ਨਹੀਂ ਆਖੇ ਜਾਂਦੇ ॥੩॥ (ਜਿਵੇਂ) ਸਿੰਬਲ ਦਾ ਰੁੱਖ (ਹੈ ਤਿਵੇਂ) ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਹੈ, (ਸਿੰਬਲ ਦੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ) ਵੇਖ ਕੇ ਤੋਤੇ ਭੁਲੇਖਾ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, (ਸਿੰਬਲ ਦੇ) ਉਹ ਫਲ (ਤੋਤਿਆਂ ਦੇ) ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ, ਉਹੋ ਜੇਹੇ ਹੀ ਗੁਣ ਮੇਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹਨ ॥੪॥ ਮੈਂ ਅੰਨ੍ਹੇ ਨੇ (ਸਿਰ ਉਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ) ਭਾਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, (ਅਗਾਂਹ ਮੇਰਾ ਜੀਵਨ-ਪੰਧ) ਬੜਾ ਪਹਾੜੀ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਭਾਲਿਆਂ ਭੀ ਮੈਂ ਰਾਹ-ਖਹਿੜਾ ਲੱਭ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ (ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਖਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ) ਕਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ (ਪਹਾੜੀ ਤੇ) ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਂ ਪਾਰ ਲੰਘਾਂ ? ॥੫॥ ਹੇ ਨਾਨਕ ਜੀ! (ਪਹਾੜੀ ਰਸਤੇ ਵਰਗੇ ਬਿਖੜੇ ਜੀਵਨ-ਪੰਧ ਵਿਚੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘਣ ਲਈ) ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ਾਮਦਾਂ, ਲੋਕ-ਵਿਖਾਵੇ ਤੇ ਚਲਾਕੀਆਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੀਆਂ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ (ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ) ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖ। (ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਵਿਚ) ਬੱਝਾ ਹੋਇਆ ਤੂੰ ਇਸ ਨਾਮ (-ਸਿਮਰਨ) ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਹੀ (ਮੋਹ ਦੇ ਬੰਧਨਾਂ ਤੋਂ) ਖ਼ਲਾਸੀ ਪਾ ਸਕੇਂਗਾ ॥੬॥੧॥੩॥

धनासरी महला ५ ॥ जतन करै मानुख डहकावै ओहु अंतरजामी जानै ॥ पाप करे करि मूकरि पावै भेख करै निरबानै ॥१॥ जानत दूरि तुमहि प्रभ नेरि ॥ उत ताकै उत ते उत पेखै आवै लोभी फेरि ॥ रहाउ ॥ जब लगु तुटै नाही मन भरमा तब लगु मुकतु न कोई ॥ कहु नानक दइआल सुआमी संतु भगतु जनु सोई ॥२॥५॥३६॥

हे भाई! (लालची मनुख) अनको जातां करता है, लोगो को धोखा देता है, झूठे धार्मिक पहरावे बनाई रखता है, पाप करके (फिर उनसे मुकर जाता है) परन्तु सब के दिलों की जानने वाला प्रभु (सब कुछ) जनता है।१। हे प्रभु! तुम(सब जीवों के) नजदीक बसते हो, परन्तु (लालची पाखंडी मनुख) तुझे दूर (बस्ता) समझता है। लालची मनुख (लालच के चक्कर ) में फसा रहता है, (माया की खातिर) इधर उधर देखता है, उधर से उधर देखता है (उसका मन टिकता नहीं) ।रहाउ। हे भाई! जब तक मनुष्य के मन की (माया वाली) भटकना दूर नहीं होती, इस (लालच के पँजे से) आजाद नहीं हो सकता। हे नानक! कह– (पहरावों से भगत नहीं बन जाते) जिस मनुष्य पर मालिक-प्रभू खुद दयावान होता है (और, उसको नाम की दाति देता है) वही मनुष्य संत है भगत है।2।5।36।

ਅੰਗ : 680
ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਜਤਨ ਕਰੈ ਮਾਨੁਖ ਡਹਕਾਵੈ ਓਹੁ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਜਾਨੈ ॥ ਪਾਪ ਕਰੇ ਕਰਿ ਮੂਕਰਿ ਪਾਵੈ ਭੇਖ ਕਰੈ ਨਿਰਬਾਨੈ ॥੧॥ ਜਾਨਤ ਦੂਰਿ ਤੁਮਹਿ ਪ੍ਰਭ ਨੇਰਿ ॥ ਉਤ ਤਾਕੈ ਉਤ ਤੇ ਉਤ ਪੇਖੈ ਆਵੈ ਲੋਭੀ ਫੇਰਿ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜਬ ਲਗੁ ਤੁਟੈ ਨਾਹੀ ਮਨ ਭਰਮਾ ਤਬ ਲਗੁ ਮੁਕਤੁ ਨ ਕੋਈ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਦਇਆਲ ਸੁਆਮੀ ਸੰਤੁ ਭਗਤੁ ਜਨੁ ਸੋਈ ॥੨॥੫॥੩੬॥

ਅਰਥ: ਹੇ ਭਾਈ! (ਲਾਲਚੀ ਮਨੁੱਖ) ਅਨੇਕਾਂ ਜਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਵਿਰਕਤਾਂ ਵਾਲੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪਹਿਰਾਵੇ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਪਾਪ ਕਰ ਕੇ (ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਪਾਪਾਂ ਤੋਂ) ਮੁੱਕਰ ਭੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਭ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਜਾਣਨ ਵਾਲਾ ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ (ਸਭ ਕੁਝ) ਜਾਣਦਾ ਹੈ।੧। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ (ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਦੇ) ਨੇੜੇ ਵੱਸਦਾ ਹੈਂ, ਪਰ (ਲਾਲਚੀ ਪਖੰਡੀ ਮਨੁੱਖ) ਤੈਨੂੰ ਦੂਰ (ਵੱਸਦਾ) ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਲਾਲਚੀ ਮਨੁੱਖ (ਲਾਲਚ ਦੇ) ਗੇੜ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, (ਮਾਇਆ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ) ਉੱਧਰ ਤੱਕਦਾ ਹੈ, ਉੱਧਰ ਤੋਂ ਉੱਧਰ ਤੱਕਦਾ ਹੈ (ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਟਿਕਦਾ ਨਹੀਂ)।ਰਹਾਉ। ਹੇ ਭਾਈ! ਜਦੋਂ ਤਕ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਦੀ (ਮਾਇਆ ਵਾਲੀ) ਭਟਕਣਾ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਇਹ (ਲਾਲਚ ਦੇ ਪੰਜੇ ਤੋਂ) ਆਜ਼ਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਆਖ-(ਪਹਿਰਾਵਿਆਂ ਨਾਲ ਭਗਤ ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਈਦਾ) ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਉਤੇ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ ਦਇਆਵਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਤੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਮ ਦੀ ਦਾਤਿ ਦੇਂਦਾ ਹੈ) ਉਹੀ ਮਨੁੱਖ ਸੰਤ ਹੈ ਭਗਤ ਹੈ।੨।੫।੩੬।

धनासरी छंत महला ४ घरु १ सतिੴ गुर प्रसादि ॥ हरि जीउ क्रिपा करे ता नामु धिआईऐ जीउ ॥ सतिगुरु मिलै सुभाइ सहजि गुण गाईऐ जीउ ॥ गुण गाइ विगसै सदा अनदिनु जा आपि साचे भावए ॥ अहंकारु हउमै तजै माइआ सहजि नामि समावए ॥ आपि करता करे सोई आपि देइ त पाईऐ ॥ हरि जीउ क्रिपा करे ता नामु धिआईऐ जीउ ॥१॥ अंदरि साचा नेहु पूरे सतिगुरै जीउ ॥ हउ तिसु सेवी दिनु राति मै कदे न वीसरै जीउ ॥ कदे न विसारी अनदिनु सम्ह्हारी जा नामु लई ता जीवा ॥ स्रवणी सुणी त इहु मनु त्रिपतै गुरमुखि अंम्रितु पीवा ॥ नदरि करे ता सतिगुरु मेले अनदिनु बिबेक बुधि बिचरै ॥ अंदरि साचा नेहु पूरे सतिगुरै ॥२॥

अर्थ:- राग धनासरी, घर १ मे गुरु रामदास जी की बाणी ‘छंद’। अकाल पूरख एक है व् परमात्मा की कृपा द्वारा मिलता है। हे भाई! अगर परमात्मा आप कृपा कर, तो उस का नाम सिमरा जा सकता है। अगर गुरु मिल जाए, तो (प्रभु के) प्रेम में (लीन हो के) आत्मिक अडोलता मे (सथिर हो के) परमातम के गुणों को गा सकता है। (परमात्मा के) गुण गा के मनुख सदा खुश रहता है, परन्तु यह तभी हो सकता है जब सदा कायम रहने वाला परमात्मा को खुद (यह मेहर करनी) पसंद आये। गुण गाने की बरकत से मनुख का अहंकार , होम्य माया के मोह को त्याग देता है, और आत्मिक अडोलता में हरी नाम में लीन हो जाता है। नाम सुमिरन की दात परमात्मा खुद ही देता है, जब वेह देता है तभी मिलती है, हे भाई! परमात्मा कृपा करे तो ही उस का नाम सिमरा जा सकता है।१। हे भाई ! पूरे गुरु के द्वारा (मेरे) मन में (भगवान के साथ) सदा-थिर रहने वाला प्यार बन गया है। (गुरु की कृपा के साथ) मैं उस (भगवान) को दिन रात सुमिरता रहता हूँ, मुझे वह कभी भी नहीं भूलता। मैं उस को कभी भुलता नहीं, मैं हर समय (उस भगवान को) हृदय में बसाए रखता हूँ। जब मैं उस का नाम जपता हूँ, तब मुझे आत्मिक जीवन प्राप्त होता है। जब मैं आपने कानो के साथ (हरि-नाम) सुनता हूँ तब (मेरा) यह मन (माया की तरफ से) तृप्त हो जाता है। हे भाई ! मैं गुरु की शरण में आकर आत्मिक जीवन देने वाला नाम-जल पीता रहता हूँ (जब भगवान मनुख ऊपर कृपा की) निगाह करता है, तब (उस को) गुरु मिलाता है (तब हर समय उस मनुख के अंदर) अच्छे मंदे की परख कर सकने वाली समझ काम करती है। हे भाई ! पूरे गुरु की कृपा के साथ मेरे अंदर (भगवान के साथ) सदा कायम रहने वाला प्यार बन गया है।2।

ਅੰਗ : 690
ਧਨਾਸਰੀ ਛੰਤ ਮਹਲਾ ੪ ਘਰੁ ੧ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਹਰਿ ਜੀਉ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਤਾ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਜੀਉ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਸੁਭਾਇ ਸਹਜਿ ਗੁਣ ਗਾਈਐ ਜੀਉ ॥ ਗੁਣ ਗਾਇ ਵਿਗਸੈ ਸਦਾ ਅਨਦਿਨੁ ਜਾ ਆਪਿ ਸਾਚੇ ਭਾਵਏ ॥ ਅਹੰਕਾਰੁ ਹਉਮੈ ਤਜੈ ਮਾਇਆ ਸਹਜਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਵਏ ॥ ਆਪਿ ਕਰਤਾ ਕਰੇ ਸੋਈ ਆਪਿ ਦੇਇ ਤ ਪਾਈਐ ॥ ਹਰਿ ਜੀਉ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਤਾ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਜੀਉ ॥੧॥ ਅੰਦਰਿ ਸਾਚਾ ਨੇਹੁ ਪੂਰੇ ਸਤਿਗੁਰੈ ਜੀਉ ॥ ਹਉ ਤਿਸੁ ਸੇਵੀ ਦਿਨੁ ਰਾਤਿ ਮੈ ਕਦੇ ਨ ਵੀਸਰੈ ਜੀਉ ॥ ਕਦੇ ਨ ਵਿਸਾਰੀ ਅਨਦਿਨੁ ਸਮ੍ਹ੍ਹਾਰੀ ਜਾ ਨਾਮੁ ਲਈ ਤਾ ਜੀਵਾ ॥ ਸ੍ਰਵਣੀ ਸੁਣੀ ਤ ਇਹੁ ਮਨੁ ਤ੍ਰਿਪਤੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਵਾ ॥ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਤਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮੇਲੇ ਅਨਦਿਨੁ ਬਿਬੇਕ ਬੁਧਿ ਬਿਚਰੈ ॥ ਅੰਦਰਿ ਸਾਚਾ ਨੇਹੁ ਪੂਰੇ ਸਤਿਗੁਰੈ ॥੨॥

ਅਰਥ: – ਰਾਗ ਧਨਾਸਰੀ, ਘਰ ੧ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ‘ਛੰਤ’ (ਛੰਦ)। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਜੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਆਪ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਪਏ, ਤਾਂ (ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ) ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਚ (ਲੀਨ ਹੋ ਕੇ) ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ (ਟਿਕ ਕੇ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਗਾ ਸਕੀਦਾ ਹੈ। (ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ) ਗੁਣ ਗਾ ਕੇ (ਮਨੁੱਖ) ਸਦਾ ਹਰ ਵੇਲੇ ਖਿੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, (ਪਰ ਇਹ ਤਦੋਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ) ਜਦੋਂ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਆਪ (ਇਹ ਮੇਹਰ ਕਰਨੀ) ਪਸੰਦ ਆਵੇ। (ਗੁਣ ਗਾਣ ਦੀ ਬਰਕਤਿ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ) ਅਹੰਕਾਰ, ਹਉਮੈ, ਮਾਇਆ (ਦਾ ਮੋਹ) ਤਿਆਗ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ, ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ ਹਰਿ-ਨਾਮ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਦਾਤਿ) ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਆਪ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਹ (ਇਹ ਦਾਤਿ) ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਤਦੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।੧। ਹੇ ਭਾਈ! ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਰਾਹੀਂ (ਮੇਰੇ) ਮਨ ਵਿਚ (ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ) ਸਦਾ-ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। (ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ) ਮੈਂ ਉਸ (ਪ੍ਰਭੂ) ਨੂੰ ਦਿਨ ਰਾਤ ਸਿਮਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਕਦੇ ਭੀ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦਾ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਭੁਲਾਂਦਾ ਨਹੀਂ, ਮੈਂ ਹਰ ਵੇਲੇ (ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ) ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਵਸਾਈ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਦਾ ਹਾਂ, ਤਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕੰਨਾਂ ਨਾਲ (ਹਰਿ-ਨਾਮ) ਸੁਣਦਾ ਹਾਂ ਤਦੋਂ (ਮੇਰਾ) ਇਹ ਮਨ (ਮਾਇਆ ਵਲੋਂ) ਰੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪੈ ਕੇ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਨਾਮ-ਜਲ ਪੀਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ (ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਮਨੁੱਖ ਉਤੇ ਮੇਹਰ ਦੀ) ਨਿਗਾਹ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਦੋਂ (ਉਸ ਨੂੰ) ਗੁਰੂ ਮਿਲਾਂਦਾ ਹੈ (ਤਦੋਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰ) ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਅਕਲ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ (ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ) ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।2।